Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

Orxidgulnamolar va Hilolnamоlar qabilalarining o`ziga хоs bеlgilari, kеng tarqalgan turkumlari ularning ahamiyati.
Solabnamolar qabilasi — Orchidales; Solabdoshlar oilasi – Orchidaceae; Bu oila vakillari ildizpoyali, tuganak ildizli ko`p yillik o`simliklardan iborat. Poyasi serbarg, barglari oddiy, nashtarsimon, cilipssimon, qinli. To`pguli asosan boshoqsimon. Gullari ikki jinsli. Gnu qiyshiq (zigomorf). Gultoji 3 tadan ikki doira bo`lib joylashgan. Tojbarglarining 5 tasi deyarli bir xii. Oltinchisi ichki doirada o`rnashgan bo1ib, kattaligi shakli va rangi bilan boshqalardan ajralib luradi. Tubida pixi bor. Changchisi 1 ta, ba`zan 2 ta. Mevasi ko`p urug`li quruq ko`sakcha. Gul formulasi: P3+3 A1,2 G. Solabdoshlar juda katta oila bo`lib, unga 750 turkum va 20000—25000 tur kiradi. Ular asosan tropik hududlarda, ayniqsa Janubi-Sharqiy Osiyoda x`a tropik Amerikada keng tarqalgan. O`rta Osiyoda 14 turkumga mansub 25 mn, O`zbckistonda csa 5 turkumi (Eulophia, Yepiractis, Zeuxine, Orchis, Listera) ga oid 9 turi o`sadi.
Solab (Orchis) turkumi. Bu turkum vakiliani ko`p yillik tuganakli o`i o`simliklardan iborat. Barglani nashtarsirnon, qalarni. Gullari pushti – qizil, binafsha – qirmizi rangli. Gulqo`rg`on bargchalari erkin joylashgan. Mevasi – ko`sakcha. Bu turkumdan O`zbekistonda 3 tur o`sadi.
Turkumning soya solabi turi (Orchis umbrosa) ko`p yillik tuganakli o`t o`simlik, bo`yi 30 – 40 sm ga yetadi. Poyasi uk o`sadi, ichi g`ovak. Gullani binafsha – qirmizi rangli. May – iyulda gullab, urug` beradi. Botqoqli yerlarda, soy va daryolar bo`ylarida o`sadi.
Hilolnamolar qabilasi — Cyperaics; Hiloldoshlar oilasi — Cyperaceae; Bu oila ko`p yoki bir yillik o`t o`simliklardan tashkil topgan. Poyasi ko`pincha uch qirrali, bo`g`imsiz. Barglari tilchasiz, yaxshi nivojiangan yoki reduksiyalangan, yopiq qinli, asosan poyasining oslida joylashgan. Yaprog`i qattiq, cnsiz, tasmasimon, tarnov shaklli, chetlari g`adirbudur. Gullani bir yoki ikki jinsli, rangsiz, mayda, boshoqchalarda o` rnashgan. Boshoqchalari ro`vaksimon, soyabonsimon, kallakchasimon, boshoqsimon murakkab to`pgullar hosil qiladi. Har bir gul bitta tangacha (qipiqcha) qo`llig`idan chiqadi. Changchilani 3 ta, ba`zan 2 ta, urug`chisi 1 ta, 3—2 mevabargli, tugunchasi ustki, biri uyali. Mevasi — yong`oqcha. Bu oilaga 120 turkum va 5600 ga yaqin tur kiradi. Ular ko`proq mo`iadii Va sovuq iqlimli hududlarda tanqaigan. O`rta Osiyoda 18 turkumga mansub 152 luri, O`zbekistonda 16 turkumga oid 74 turi tarqalgan.