Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

Tayanch so`zlar: Burchoq, sezalpiniyadoshchalar, mirnozadoshchalar, kapalakdoshchalar, yantoq, gledichiya, beda, no`xat, zira, kovrak; sho`ra, anabazin, buyurg`un, lavlagi, saksovul, izen, teresken, gulxayri, tugmachagul, g`o`za, kovul, karam, jag` - jag `, qatron, terak, tol


Burchoqnamolar qabilasi — Fabales Qabila katta Burchoqdoshlar oilasidan iborat, u 12000 dan ortiq turni o`z ichiga oladi. Burchoqdoshlar (Dukkakdoshlar) oilasi — Fabaceae Burchoqdoshlar ajdoddagi eng yirik oilalardan bo`lib, 650 ta turkumga mansub 18000 ta turlarni o`z ichiga oladi. Ular Yer shari bo`ylab keng tarqalgan. Hayotiy shakliga ko`ra o`t, yarimbuta, buta va daraxtlardan iborat. Barglari asosan rnurakkab, ba`zan oddiy, hamisha yonbargchaii. Gullari ikki jinsli, zigomorf, ba`zan aktinomorf, shingilsimon, kallaksirnon yoki yoyiq to`pgullarda o` rnashgan.
Gulkosachabargi 5 ta, ba`zan 4 ta, ko`pincha qo`shiiib o`sgan. Gultojbarglari ham 5 tadan. Ustki yirik gultojibargga yelkan, ikkita yonidagisiga qanotcha, ikkita ostkisiga qayiqcha deyiladi. Urug`chisi asosan 10 ta, 9 tasi qo`shilib o`sgan, bittasi erkin o`rnashgan. Urug`chisi bitta, atrofi qo`shilib o`sgan changchilari bilan o`ralgan. Tugunchasi ustki. Gul formulasi: Ca(5) Co1+2+(2) A(9)+1 G1 Mevasi turlicha shakldagi dukkaklardan iborat. Hasharotlar orqali va o`zo`zidan changianadi. Dukkagida bittadan bir nechtagacha urug`i bo`ladi.
O`rta Osiyoda oilaning 40 ta turkumga mansub 1093 ta turi, O`zbekislonda 35 turkumga oid 425 turi o`sadi. Burchoqdoshlar oilasi 3 ta oilachaga bo`linadi:

1. 
   Sezalpiniyadoshchalar (Caesaipinioideae),
   
2. 
   Mirnozadoshchalar (Mimosoideac),
   
3. 
   Kapaiakdoshchalar (Faboideae Papilionodeae).
   

Sezalpiniyadoshchalar oilachasining turlari O`zbekistonda tabiiy holda nihoyatda kam uchraydi. Bularga Griffit arg`uvoni (Cercis griffithii), Gimnokiadus (Gymnociadus) kabilar kiradi. Griffit arg`uvoni respublikaning tog`li hududlarida (G`arbiy Tiyonshan, Bobotog`, Hisorda) tarqalgan, barg chiqarmasdan erta bahorda guliaydigan daraxt. O`zbekiston Respublikasi ,,Qizil kitobi”ga kiritilgan.

6. 
   rasm: Yantoqning umumiy ko`rinishi;
   

Oilachaning ayrim turlari madaniy (ekma) o`simlik sifatida sug`oriladigan yerlarda ekiladi. Masalan, kassiya (Cassia) turkumining sano deb ataladigan ayrim turlari respublikaning janubiy hududlarida bir yillik dorivor o`simlik sifatida ekiladi. Gledichiya (Gleditshia) fling 2 ta turi (G. caspia va G. triacanthos) ham asalshiraga boy va manzarali o`sirriiik sifatida o`stiriiadi. Mimozadoshchalar oilachasining ayrim turlari O`zbekistonda manzarali o`simlik sifatida ekiladi, Akatsiya (Acacia) va albitsiya (Albizia) turkumlarining ba`zi turlari bunga misol bo`iadi. I urlarga boyligi, tabiatda Va qishloq xo`jaiigida madaniy o`simlik sifatida keng tarqalgani bilan Kapalakdoshchalar oilasi alohida o`rinda turadi. Oilaga Astragal (Astragalus), Oksittropis (Oxytropis), Burchoq (Vicia), Beda (Medicago) kabi turlarga boy yirik turkumlar; turlari madaniy osim1ik sifatida ko`plab ekiladigan No`xat (Cicer), Yeryong`oq (Arachis), Loviya (Vigna), Fasol (Phaseolus), Burchoq (Vicia) kabi turkumlarning ko`pchilik turlari; Shirinmiya (Glycyrrjiza), Oqquray (Psoralea), Qashqarbeda (Melilotus) va Afsonak (Thermopsis) turkumlariga kiruvchi dorivor o`simliklar; Beda (Medicago), Yantoq (Aihagi), Sebarga (Trifolium) singari turkumlari sifatli ycm-xashak bo ` ladigan turlarni o`z ichiga oladi.