Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

Tayanch so`zlar: Bazidоmisеtsimоnlar sinfi, bazidiya, bazidiospora, xolobazidiya, geterobazidiya, teliobazidiya, gimenokarp, chin po`kak, qo`zidumba. lishaynik, yopishqoq, bargsimon; butasimon, gomeomer, geteromer, sorediya, izidiya, lobular, parmeliya, bug`u lishaynigi, usnea, mikobiont, fikobiont.

1. 
   Bazidiyasimonlar xaltachasimonlar singari yuksak zamburug`lar hisoblanib, mitseliylari yaxshi rivojlarigan va ko`p hujayrali. Jinssiz ko`payishi konidiyalar yordamida amalga oshadi. Mitseliylarining hujayra qobig`i xitin va glyuka4ldan iboraL Jinsiy ko`payishida bazidiya va bazidiosporalar hosil bo`ladi. Ushbu sinfning nomi ham ko`payish hosilalarining nomi bilan, ya`ni bazidiya deb atalgan. Haqiqiy jinsiy a`zolari hosil bo`lmasdan, mitseliylaridagi dikarionlar ozaro qo`shilishidan bazidiya va bazidiosporalar vujudga keladi. Bazidiyasimonlarda bazidiya va bazidiya sporalarining hosil bo`lish jarayoni askomitsetsimonlarnikiga juda ham o`xshash bo ` ladi. Lekin bazidiomitsetsimonlarning vegetativ hayoti davomidagi mitseliylari qo`shyadroli holatda bo`lib, faqal bazidiya hosil bo`lishi paytidagina kariogamiya amalga oshadi. Buning uchun oddly mitseliylarida ,,tamg`a” shaldidagi maxsus o`simtalar yuzaga kelib, qo`shyadrolar bo`linadi, hosil bo`lgan 4 ta yadroning 2 tasi asos qismiga otadi va to`siq bilan ajraladi, qolgan 2 tasi esa oldiniga o`zaro qo`shilib, keyin 2 marta bo`linadi. Shunday qilib, qo`shilgan va 2 marta bo`lingan yadrodan 4 marta yadro yuzaga keladi. Ular joylashgan hujayra qismi kengayib, bazidiya hosil bo`ladi. Bazidiyaning uchki qismida 4 ta osimta hosil bo`lib, yadrolar ularga o`tadi va ushbu o`simtalar bazidiosporalarga aylanadi. Bazidiya va bazidiosporalar to`g`ridan-to`g`ri vegetativ mitseiyarning o`zida yoki mevatanadagi maxsus mitseliylarda hosil bo`lishi mumkin.
   

Yuqorida ko`rsatib o`tilganlardan ko`rinib turibdiki, bazidiomitsetsimonlarning gaploid fazasi juda qisqa bo`lib, faqat bazidiya va bazidiosporalar hosil bo`lishi davrinigina o`z ichiga oadi. Qolgan paytda ular diploid (dikarion faza ham diploid hisoblanadi) holda bo`ladi. Xaltachali zamburug`larning xaltachalariga o`xshash bazidiyali zamburug`lar ham bazidiyasining tuzilishi bilan farqlanadi. Jumladan, uch xil bazidiya farqlanadi:
1. Xolobazidiya,
2. Geterobazidiya.
3. Teliobazidiya yoki fragmobazidiya.
Xolobazidiya1ar asos hujayra ustida joylashgan bir butun, ya`ni bir hujayradan tashkil topgan bo`lsa, geterobazidiyalarga asos hujayra ustida 4 ta hujayra yoki tarmoqiangan bitta hujayra bo`lishi rnumkin. Teliobazidiya tipida esa bazidiyalar maxsus qishlovchi teliosporalardan (xlamidosporalardan) o`sib chiqadi.
Bazidiyali zamburug`arning konidial ko`payishi kamdan-kam vakillarida saqlanib qolgan. Ushbu ajdodga kiruvchi zamburug`larning sistematik guruhlarga bo`linishida bazidiyalarning tuzilishi asosiy rol o`ynaydi. Bazidiyalar tuzilishiga qarab uchta kichik ajdodga bo`linadi.

1. 
   Xolobazidiyakabilar kichik ajdodi
   
2. 
   Geterobazidiomitsetkabilar kichik ajdodi
   
3. 
   Telobazidiyamitsetkabilar (fragmobazidiyamitsetkabilar) kichik ajdodi