Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

Xolobazidiyakabilar kichik ajdodi (sinfi) — Holobasidiomycetidac. Bazidiyalarining joylashishiga qarab ushbu kichik ajdod ekzobazidiyanamolar (Exobasidiales) qabilasiga hamda gimenomitsetlar va gastromitsetlar guruhlariga bo`linadi. Ekzobazidiyanamolarnjng bazidiyalari to`g`ridan-to`g`ri mitseliy ustida hosil bo`Isa, gimenomitsetnamolarda esa mevatanasining ustki qismida yoki ko`pincha qalpoqchasining ostida joylashgan maxsus gimenial qatlamida yuzaga keladi. Gastromitsetnamolarda bazidiyalar mevatanasining ichida hosil bo`lib, to pishib yetilguncha yopiq holda qoladi. Shunday qilib, xaltachali zamburug`larnikiga o`xshash xolobazidiyakabilar kichik sinfida ham bazidiya hosil qiluvchi gimenial qatlamning mitseliylar qoplami bilan o`ralishiga qarab 3 xil mevatana farqlanadi:
1. Gimenokarp mevatana — gimenial qatlami doimo ochiq holda.
2. Gimiangiokarp — gimenial qatlami boshlang`ich davrda yopqich deb ataluvchi yupqa mitseliy qopiamasi bilan o`ralgan bo`lib, keyinchalik u yirtilib ochiladi.
3. Angiokarp — gimenial qatlami mevatanasining ichki qismida bo`lib, mevatana yemirilgach, bazidiosporalar tarqaladi.
Xolobazidiyalar kichik ajdodida hosil bo1adigan mevatanalar o`zining tashqi ko`rinishi, shakli, konsistensiyasi va rangi jihatidan ham xilma-xil bo`ladi. Ular substrat ustida bir tekis yastlanib, ma`lum bir shakiga ega bo`lmasiigi mumkin (resupenat mevatana) yoki biroz tik turuvchi, to`g`nag` ichsimon, korallarga oxshash shoxlangan, tog`aysimon qattiq, ko`pincha esa tuyoqsimon shakida yog`ochlashgan bo`iib, daraxt tanasida alohida yoki ustma-ust qavat hosil qilib joylashishi mumkin. Yuqorida ko`rsatilganidek, ushbu mevatanalarning ustki qismida yoki qalpoqchalarining ostida piastinkasimon yoki naysimon girnenial qatiam hosil boladi. Qatlamdagi bar bir plastinka yoki naychalar gimenoforlar deb ataladi. Gimcnoforlarning markaziy sterial qismi esa trama deyiladi. Trama atrofida to`qmoqsimon shakili bazidiyalar hosil bo`ladi.
Xolobazidiyakabjlar kichik ajdodining ekzobazidiyanamolar qabilasiga kiruvchi vakillari juda kam turlarni tashkil etadi va O`zbekistonda deyarli uchramaydi. Gimenomitsetlar va gastromitsetlar esa hamma joyda keng tarqalgan bo`Iib, xalq xo`jaligida muhim ahamiyatga ega.