Biologiya kafedrasi

Qator oralariga ishlov berish va sug’orish

Kultivatsiya qatorlariga ishlov berishning asosiy omili hisoblanadi. Birinchi kultivatsiya soya nixollari teksi unib chiqqan paytda o’tkazilib, begona o’tlarga qarshi xar bir qator orasiga ikkitadan (o’naqay va chapaqay) bir tomonlama tekis kesuvchi organlar (pichoqlar-britvalar) nixollar joylashgan qatordan 7-10 sm masofada 6-8 sm chuqurlikka, qator o’rtasini ishlar uchun "goz panjali" ishchi organ 10-12 sm chuqurlikka o’rnatiladi. Keyingi kultivatsiyalarda soya nixollari o’sib borgan sari, himoya zonasini xam oshirib borish kerak, ildizlarni shikastlantirmaslik uchun. Sug’orishdan so’ng kultivatsiya qilinganda tuproqqa yumshatuvchi ishchi organlar narolniklar bilan ishlov beriladi. Mavsum davomida soya qator oralari 3-4 marta kultivatsiya qilinib, oziqlantiriladi. Sharoitga qarab bir-ikki marta o’toq va chopiq kilinadi. U qator bilan bu qatordagi soya bir-biriga tutashib ketganda qator oralariga ishlov berish tugallanadi[14].
Xar bir dalaga traktorlarni kiritilishini kamaytirish, kultivatsiya, oziqlantirish, sug’orish uchun egat olishni bir yo’la o’tkazilishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Bu yonilg’i moylash maxsulotlarini tejashga erishiladi va tuproqni zichlanib ketishini oldini oladi.
Soyani sug’orish. O’rta Osiyo respublikalarida jumladan respublikamiz sharoitida soyani sug’ormasdan yetishtirib bo’lmaydi. Vegetatsiya davomida suv katta ahamiyat kasb etadi. Binobarin suv yetarli bo’lsa, soyaning hayoti normal kechadi. Suv yetishmasa u o’sishdan, xosil tugishdan to’xtaydi, so’liydi, xatto qurib qoladi. So’ligan o’simlik gullarni tashlab yuboradi. Soyani suvga bo’lgan talabi iqlim sharoitiga, tuproqning suv sig’imiga, tuproq unumdorligiga, sizot suvlarining joylashish chuqurligiga, sho’rlanish darajasiga, qo’llaniladigan agrotexnikaga, ekilgan soya navining biologik xislatiga bog’liq bo’ladi. Sug’orish me’yori soyaning rivojlanish fazalarini xisobga olgan xolda belgilanadi. Sug’orish me’yori yengil
(qumli va qumoq) tuproqlarda soya gullashiga qadar gektariga 350-400 m³, gullash va meva tugish (dukkaklanish) davrida 450-500 m³, xosili pishish davrida 300-350 m³, mexanik tarkibi og’ir tuproqlarda esa fazalar bo’yicha quyidagicha 400- 450m³/ga, 500-550 m³/ga va 350-400 m³/ga[10].
Soya barglari sarg’ayib, dukkaklari pisha boshlagan davrda uning suvga bo’lgan talabi susayadi. Sug’orishni soya dukkaklarining pishishiga 12-15 kun qolganda to’xtatiladi. Bundan oldin to’xtatilsa soyani yigishtirib olish davrida dukkaklari ochilib-chatnab ketishi mumkin.
Soya nafaqatgina tuproq namligiga xatto xavoning namligiga xam talabchandir. Yuqorida qayd qilganimizdek soyani sug’orish me’yori gektariga uncha katta emas. Shuning uchun tez-tez sug’orib turilsa, soya o’sayotgan maydonlarda mikroklimat vujudga keladi. Bu soyani o’sish va rivojlanishga yanada yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Soyani vegetatsiya davrida iqlim sharoitini xisobga olib 5-6 marta sug’orishni tavsiya etamiz. Shundagina soyadan ko’zlangan, sifatli va mo’l xosil olish mumkin.

4.