Biologiya hayot haqidagi fan

Ko’rgazmali qurollar:  «Biologiya» darsligi,  «Biologiya fanidan o’quv uslubiy qo’llanma»Fanga oid 

ko’rgazmali qurollar va rasmlar

, doska bo’r, daftar. 

Darsning borishi: 

I.Tashkiliy qism: O’qituvchining salomlashishi, jurnalga yo’qlama qilishi,sinf o’quvchilarini darsga jalb 

qilib, ishchi  muhitini yaratish. 

II.Uy vazifasining bayoni:______________________________________________________________ 

__________________________________________________________________________________ 

III.Yangi mavzuning bayoni:

 

Yer Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralar bilan birgalikda 5 mlrd yil 

---

www.sadikov.uz @sadikov_uz  

Mazkur dars ishlanmalar to’plamidan faqat namuna sifatida foydalansa bo’ladi!

 

 

ilgari paydo bo‘lgan. Yerning va undagi turli qatlamlarning yoshini aniqlashda, odatda, radioaktiv 

elementlarning parchalanishi asosiy mezon qilib olinadi. Yer paydo bo‘lganidan to hozirga qadar 

rivojlanish tarixi eralarga, eralar esa davrlarga, davrlar epoxalarga bo‘linadi. Eralarning nomi yunon 

tilidagi arxey (arxeis) – eng qadimgi, proterozoy (proteroszoe) – dastlabki hayot, paleozoy (paleozoe) – 

qadimgi hayot, mezazoy (mezos) – o‘rta hayot, kaynazoy (kainos) – yangi hayot degan ma’nolarni 

bildiradi. Arxey erasi 900 mln yil davom etgan. Eraning qatlamlari yuqori harorat 

va bosim ta’sirida ko‘rinishini o‘zgartirib, o‘zidan hech qanday hayot izlarini qoldirmagan. Dastlabki tirik 

organizmlar arxey erasida paydo bo‘lgan. Organik birikmalardan ohaktosh, marmartosh, ko‘mirli 

moddalarning bo‘lishi arxey erasida tirik organizmlar, bakteriyalar, ko‘k-yashil suvo‘tlari bo‘lganligidan 

dalolat beradi. Yerda hayot evolutsiyasining eng muhim bosqichi fotosintezning paydo bo‘lishi bilan 

bog‘liq, natijada organik olam o‘simlik va hayvonot dunyosiga ajraldi. Dastlabki fotosintezlovchi 

organizmlar – prokariotlar, ya’ni ko‘k-yashil suvo‘tlari – sianobakteriyalar bo‘lgan. Proterozoy erasi 

2000 mln yil davom etgan. Tog‘ hosil bo‘lish jarayonlari jadal kechgan. Natijada ko‘pgina quruqliklar 

hosil bo‘lgan. Bu erada bak teri yalar, suvo‘tlari avj olib rivojlangan. Qirg‘oqqa yaqin joyda ha yot kechi 

ruv chi suvo‘tlarida tana tabaqalashib, uning bir qismi substratga – biron sirt yuzasiga joylashib, boshqa 

qismi esa fotosintezni amalga oshirish ga moslashgan. Havo va suvning kislorod bilan to‘yinishi 

oqibatida aerob organizmlar paydo bo‘lgan. Proterozoy oxiriga kelib, ko‘p hujayrali organizmlar 

rivojlanadi. Kovakichlilar, yassi chuvalchanglar, keyinchalik halqali chuvalchanglar, molluskalar, 

bo‘g‘imoyoqlilar paydo bo‘ladi. Proterozoy erasida ro‘y bergan aromorfoz tipidagi yirik o‘zgarishlarga 

ikki tomonlama simmetriyali hayvonlarning kelib chiqishini misol qilib keltirish mumkin. Bu ular tanasi 

oldingi va keyingi, yelka va qorin qismlariga bo‘linishini ta’minlaydi.  

.IV.Mustahkamlash:  

1. Yerning yoshini aniqlashda qanday mezonga asoslanadi? 

2. Arxey erasida nima sababdan tirik organizmlarning hech qanday qoldiqlari saqlanib qolmagan? 

3. Arxey erasidagi aromorfozlarni tushuntiring. 

V. Baholash  Faol  qatnashgan  faol  qatnashgan  o’quvchilar  baholanadi.