Biologiya fakulteti mustaqil ish

Ko`p qavatli epiteliy
Ko`p qavatli epiteliy asosan himoya funktsiyasini bajaradi, shuning uchun ham u tananing ko`proq tashqi ta’sirotlarga uchraydigan joylarini qoplaydi. U terining yuzasini, og`iz bo`shlig`ini, qizilo`ngach, ko`zning muguz pardasini, buyrakning kosachasi, siydik pufagi, siydik chiqaruv yo`li va qinni qoplaydi. Ko`p qavatli yassi epiteliy qavatma-qavat joylashgan hujayralardan tuzilgan, uning faqat bazal qavatidagi hujayralari bazal membranada yotadi. Ko`p qavatln epiteliy 3 turga bo`linadi: 1) ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy; 2) ko`p qavatli yassi muguzlanadigan epiteliy; 3) o`zgaruvchan epiteliy.
Ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy. Bu epiteliy og`iz bo`shlig`ining ichki yuzasini, qizilo`ngachning shilliq qavatini va ko`zning muguz pardasini qoplaydi (53-rasm).

53- rasm. Ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigyan epiteliy. Ko`z muguz pardasi. Gematoksilin-eozin bilan bo`yalgan. 0b. 40. ok.10.
1- bazal hujayralar qavati; 2 - tikanaksimon hujayralar qavati; 3 – yassi hujayralar qavati; 4-bazal membrana; 5-biriktiruvchi to`qi.ma.
54- rasm. Kup qavatli yassi muguzlanuvchi epiteliy (sxema). 1-muguz qavat; 2-yaltiroq qavat; 3 - donador hujayralar qavati; 4 - tikanaksimon hujayralar qavati; 5-bazal qavat; 6 -bazal membrana; 7 -biriktiruvchi to`qima; 8-melanotsit (Yu. I. Afanasyevdan, 1989).

U quyidagicha tuzilishga ega;. bazal membrana ustida silindrsimon shakldagi bazal qavat hujayralari yotadi. Uning ustida bir necha qavat bo’lib joylashgan ko`p qirrali hujayralarni ko`ramiz. Bu qavat tikanaksimon hujayralar qavati deb yuritiladi. Tikanaksimon hujayralar orasida hujayralararo ko`prikchalar mavjud. Elektron mikroskop orqali tekshirilganda bu ko`prikchalar sitoplazmatik o`simtalardan tashkil topganligi aniqlangan. Bu o`simtalar bir-biriga zich tegib turadi va bu yerda desmosomalar uchraydi. Desmosomalar hujayralarni o`simtalar orqali o`zaro bog`lab turadi. Bazal va tikanaksimon hujayralarning sitoplazmasida maxsus organellalar - tonofibrillalar joylashgan. Tonofibrillalar ingichka (5-6 nm) tonofilamentlardan tashkil topgan bo`lib, oqsil tabiatiga ega. U bazal hujayralarda epiteliy yuzasiga perpendikulyar, yuqori qavat hujayralarida hujayra yuzasiga parallel yotadi va ularda tayanch funktsiyasini bajaradi. Epiteliyning eng yuza qavatida yassilashgan hujayralar joylashgan. Bu hujayralar o`zining hayot siklini tugatib muguzlanmay tushib ketadi, shuning uchun ham bu muguzlan-maydigan epiteliy deyiladi.