Biologiya darsdan tashqari ishlar

BIOLOGIYA DARSDAN TASHQARI ISHLAR
Reja:


1. O`zbekiston Respublikasining “ Ta`lim to`g`risida” gi qonuni
2. Biologiya ta`lim standartining tarkibiy qismlari.
3. Davlat ta`lim standarti xaqida umumiy tushuncha
4. O`quv dasturi xaqida tushuncha.

1. O`zbekiston Respublikasining “ Ta`lim to`g`risida” gi qonuni

Mustaqil O`zbekistonning dastlabki “ Ta`lim to`g`risida” gi qonuni 1992 yil 2 iyuldan joriy etilgan bo`lib. U U11 bo`lim 44 moddadan iborat edi.
“Ta`lim to`g`risida”gi qonunga asosan, “ Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to`g`risida”gi qonuni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1X sessiyasida, 1997 –yil 29 – avgust kuni qabul qilingan.
Bu qonun fuqoralarga ta`lim, tarbiya berish, kasb-xunar o`rgatishnnig xuquqiy asoslarini belgilaydi xamda xar kimning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy xuquqini ta`minlashga qaratilgan.
Qonun quyidagi bo`limdan tashkil topgan:
1. Umumiy qoidalar: Muammolar va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish omillari
2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsadi, vazifalari va uni ro`yobga chiqarish bosqichlari
3. Kadrlar tayyorlashning milliy modeli
4. Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo`nalishlari
5. Dasturni ro`yobga chiqarishga doir tashkiliy chora-tadbirlar
O`zbekiston Respublikasining “ Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to`g`risida” gi qonuni. Ushbu dasturning maqsadi – ta`lim soxasini tubdan islox qilish, uni o`tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to`la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma`naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdir.
2.Biologiya ta`lim standartining tarkibiy qismlari. Ta`lim mazmunining tarkibiy qismlari davlat ta`lim standartlarining asosini tashkil etadi.
Biologiya Davlat ta`lim standartlari tahlili uning quyidagi tarkibiy qismlardan iboratligini ko`rsatdi:
1. Asosiy qism ~ ta`lim tarbiya jarayonidan ko`zlangan maqsad va vazifalarni amalga oshirishga imkon beradigan biologik bilim, ko`nikma va malakalarning majmuasi sanaladi. Ta`lim mazmunining asosiy qismi bilimlar, faoliyat turlari ko`nikma va malakalardan iborat bo`ladi.
2. Kengaytiruvchi tarkibiy qism o`quvchilarning biologik bilimlari va mustaqil hayotga tayyorgarligini orttirishga imkon beradigan, shaxs yoki guruh qiziqishlarini rivojlantirishga yo`naltirilgan ta`lim mavzuning bir qismi. Bu qism ta`lim mazmunining ijodiy faoliyat tajribalari va qadriyatlar tizimlarini o`z ichiga oladi.
3. Yordamchi qism biologiya kursining mantiqiy strukturasining yaxlitligini ta`minlovchi ta`lim mazmuninining ma`lum bir bo`limi. O`quvchilarning qiziqishlari, istagi va exgiyojlari asosida darsdan va sinfdan tashqari tashkil etiladigan mashg`ulotlarning mazmunini tashkil etadi.
4. Qo`shimcha tarkibiy qism o`rta maxsus, kasb-xunar ta`limi muassasalari yo`nalishi va mahalliy xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladigan ta`lim mazmunining bir qismi.
DTS ning asosiy va kengaytiruvchi tarkibiy qismlari o`zgarmas bo`lib, o`quv fanining asosiy fundamental va amaliy masalalarini yoritadi, yordamchi va qo`shimcha tarkibiy qismlari o`quvchilarning kelgusida egallaydigan mutaxassisliklariga bog`liq holda o`quv fanining o`zgarib turadigan qismi sanaladi.
Biologiya o`quv fanida shakllantiriladigan tushunchalarni uch guruhga ajratish mumkin:
I. Umumbiologik tushunchalar.
II. Gnoseologik tushunchalar
III. Kasbga yo`naltiruvchi tushunchalar.
I. Umumbiologik tushunchalar o`z navbatida quyidagi uchta yo`nalishga ajratiladi:
1. Organizm biologik sistema.
2. Ekologik sistemalar.
3. Organik olam evolyutsiyasi
11. Gnoseologik tushunchalar ham ikki guruhga ajratiladi: а) Biologik g`oya, kashfiyot va nazariyalarning tarixi haqidagi tushunchalar. Bu tushunchalar turkumiga evolyutsion nazariya, evolyutsiya dalillari,biogenetik qonun, gen injeneriyasi va biotexnologiyaning rivojlanishiga hissa qo`shgan kashfiyotlar, O`zbekistonda gen injeneriyasi sohasida qo`lga kiritilgan yutuqlar kiradi.
б) Metodologik ya`ni borliqni ilmiy bilish metodlari haqidagi tushunchalar. Biologiya va ekologiyani o`rganishda foydalaniladigan metodlar, o`simlik va hayvon irsiyatini o`zgartirishda, DNK ni bo`laklarga ajratish, rekombinat DNK, transgen o`simlik va gibritsomalar olishda qo`llanilgan metodlar shular jumlasidandir.
111. Kasbga yo`naltiruvchi tushunchalarni uch guruhga ajratish mumkin:
1. Texnologik tushunchalar. Bu guruhga hujayrada DNK, RNK sintezi, oqsillar biosintezi, genetik injeneriya va biotexnologiyada amalga oshiriladigan jarayonlar, transgen o`simlik va gibridomalar olish, irsiy kasalliklarning gen injenerlik tashxisi biotexnologiyasini ishlab chiqiliganligi xaqidagi tushunchalar misol bo`ladi.
2. Iqtisodiy tushunchalar. Mazkur guruhga sun`iy tanlash yordamida yangi nav, zot, shtammlarni yaratish, genlarni klonlash, transgen o`simliklar va gibridomalarning istiqbollari, ulardan xalq xo`jaligida foydalanishdan ko`riladigan foyda asosida shakllantiriladigan tushunchalar kiradi.
3. Tabiatni muhofaza qilishga oid tushunchalar. Respublikamizda tabiatni muhofaza qilish bo`yicha amalga oshirilayotgan tadbirlar va me`yoriy hujjatlar
3. Davlat ta`lim standarti xaqida umumiy tushuncha. DTS – umumiy o`rta, o`rta maxusu, kasb-xunar va oliy ta`lim mazmuniga xamda sifatiga qo`yiladigan talablarni belgilaydi. DTS bajarish O`zbekiston Respublikasining barcha ta`lim muassasalari uchun majburiydir.
Umumiy o`rta ta`limning DTS - o`quvchilar umumta`lim tayyorgarligiga, saviyasiga qo`yiladigan majburiy minimal darajani belgilab beradi.
Oliy ta`limning DTS - kadrlar tayyorlash sifatiga, ta`lim mazmuniga qo`yilgan talablar; ta`lim oluvchilar tayyorgarligining zaruriy va yetarli ta`lim muassasalari bitiruvchilariga qo`yilgan malakaviy talablar; o`quv yuklamasining maksimal xajmi; ta`lmi muassasalari faoliyati va kadrlar tayyorlash sifatini baxolash tartiblari xamda yo`l-yo`riqlarini belgiladi.
Kasb-xunar ta`lim DTS – yo`nalishlar bo`yicha kichik mutaxassislarni tayyorlashning zarur va yetarli mazmuni xamda maqsadlarini aniqlaydi, ta`lim oluvchilarning o`quv yuklamalari xajmi va standart sifatlari nazoratini belgilab beradi.
4.O`quv dasturi haqida tushuncha. Dastur – o`quv predmetining mazmuni, uni taxsil oluvchilar tomonidan o`zlashtirilishining eng maqbul usullari, tartibi, axborot manbalarini o`zida mujassamlashtiruvchi me`yoriy xujjatdir.
Maktablarda o`qitiladigan xar bir o`quv fanining mazmuni o`quvchilar bilishi lozim bo`lgan bilimlar, o`zlashtirishi kerak bo`lgan o`quv ko`nikmalar, malakalar yig`indisini ifoda qiluvchi xujjat –o`quv dasturi xisoblanadi.
Maktablarda o`qitilgan har bir o`quv fanining mazmuni o`quvchilar bilishi lozim bo`lgan bilimlar, o`zlashtirishi kerak bo`lgan o`quv ko`nikmalar, malakalar yig`indisini ifoda qiluvchi hujjat o`quv dasturi hisoblanadi. Unda o`quv fanini o`qitishdan maqsad, vazifalar, o`quvchilar o`zlashtirish kerak bo`lgan bilimlar, ko`nikmalar kompleksi o`z ifodasini topadi.
4.Biologiya o`quv dasturining tuzilishi. Biologiya kursining o`quv dasturini boshida o`qtirish xati berilgan. Unda biologiya kursining qanday fan ekanligi, u qanday o`quv fanlardan tashkil topganligi ana shu o`quv fanlar mazmunidagi o`zgarishlar qisqacha bayon etilgan. Xususan botanika 5-6 sinflarda, zoologiya 7 sinfda odam va uning salomatligi 8-sinfda, umumiy biologiya o`quv fani 9 sinfda o`qitilishi qayd qilingan.
Biologiya kursining o`qitishga oid metodik ko`rsatmalarda «darsda va sinfdan tashqari mashg`ulotlarda dalillar, xodisalar bilan cheklanmay, asosiy g`oyalar, tushunchalarning o`quvchilar tomonidan puxta va ongli o`zlashtirilishiga e`tiborni qaratish lozimligi qayd qilingan.
Biologiya o`qitishda asosiy g`oyalar bo`lib «Organik olam evolyutsiyasi», «Tirik tabiat tuzilishining turli darajalari», «Organ tuzilishi bilan funksiyasining o`zaro bog`liqligi», «Biologik sistemalarning tabiiy muhit bilan bog`liqligi, o`z-o`zini boshqarishi», «Nazariya bilan amaliyotning o`zaro bog`liqligi» hisoblanadi. Asosiy tushunchalar qatori o`quv dasturiga «Evolyutsion», «Sitologik», «Ekologik» tushunchalar kiritilgan.
O`quv dasturidan ko`zlangan yana bir maqsad ta`lim bilan tarbiyaning uyg`unligini amalga oshirishdan iborat. Biologiya o`qitishda o`qitiladigan mavzular mazmuni bilan uzviy bog`liq holda, o`quvchilarning axloqiy, vatanparvarlik, estetik, ekologik, gigiyenik, iqtisodiy va jinsiy tarbiyasiga ahamiyat berish lozimligi ta`kidlangan. O`quv dasturining metodik tavsiyalarida yana biologiyaning muammoli mavzularini o`qitishda xur fikrlik an`analariga rioya qilish lozimligi, har bir dunyoqarashining o`ziga xos ijobiy tomonlari, kamchiliklari o`quvchilar ongiga yetkazilishi kerakligi aytib o`tilgan. Biologik o`quv mavzularga o`quvchilarning qiziquvchanligini oshirish uchun tabiiy ,tasviriy, dinamik, sxematik ko`rgazmali va audio, video vositalardan ta`lim berish jarayonida samarali foydalanish va o`quvchilar faoliyatini faollashtirish hamda mustaqil bilim olishini tashkil etish maqsadida faollashtiruvchi metodlaridan zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalardan keng foydalanish tavsiya etilgan. O`quv dasturning metodik tavsiyalarida nazariya bilan amaliyotni bog`lash uchun masalalar yechishga xam e`tibor qaratilgan. Shuningdek o`quvchilarning bilimlarini, ko`nikmalarini baholashda reyting usulidan foydalanish to`g`risida ham ma`lumot berilgan,
O`quv dasturida botanika o`quv fani uchun 102 soat vaqt ajratilganligi va u 5-6 sinfda, zoologiya o`quv faniga 68 soat vaqt ajratilganligi va u 7-sinfda o`qitilishi, odam va uning salomatligiga 68 soat vaqt ajratilganligi va u 8-sinfda o`qitilishi va nihoyat, 9 sinflarda Umumiy biologiya o`qitilishi ta`kidlanadi.
O`quv dasturida har bir o`quv fani bo`yicha o`qitiladigan asosiy mavzular mazmuni, ularni o`tish uchun kerakli jihozlar keltirilgan. O`quv dasturida ana shu mavzularning qanday dars tiplaridan foydalanib o`qitish kerakligi haqida ham ma`lumotlar berilgan. Bunda oddiy darslardan tashqari qaysi Mavzular bo`yicha laboratoriya mashg`ulotlarida amaliy ishlab ekskursiyalar tashkil etish ko`zda tutilgan
O`quv dasturi har bir mavzuni o`tish uchun soatlar ajratilgan, jihozlar, dars shakllari ko`rsatilgan. O`qituvchilarning bilimi va pedagogik mahoratini oshirishni maqsad qilib, har bir o`quv fani so`ngida o`qituvchilar uchun ilmiy va metodik adabiyotlar ro`yxati keltirilgan. Biologiya darsliklarida tasvir va diagrammalar ko‘p. Odam tanasining uch o‘lchamda tasvirlangan va har bir organ faoliyati aks ettirilgan virtual taqdimotini tasavvur qiling. Bunday taqdimotlarni o‘quvchilar uzoq vaqt esda saqlaydi.
Hujayraning tuzilishini darslikdan o‘qib tushunish birmuncha murakkab. Ko‘rgazmali tasvirlardan foydalanilsa, tasavvurlar yanada yorqin va tushunarli bo‘ladi. Hozirda avvalgidek sinf taxtasida bo‘r bilan yozish va ko‘rgazma rasmlardan foydalanish vaqti o‘tdi.
O‘quvchilar yangi tushunchalar haqida rasmiy bilimlarni to‘plamasdan, balki ularni tushunib olishlari juda muhim. Biologiya fanini o‘qitish yanada samarali bo‘lishi uchun o‘quv mashg‘ulotlari davomida o‘qituvchilar axborot kommuntkatsiya texnologtyalarini ishlab chiqishlari va undan foydalanishni rag‘batlantirishlari zarur.
O‘qituvchilar yanada samarali o‘qitish uchun proyektorlar va axborot kommuntkatsiya texnologtyalardan foydalanib, jonli o‘quv sinflarini tashkil etishi lozim.
Buning uchun fan o‘qituvchilari dars o‘qitish uchun Word, Excel, Power Point, Flash, Movie Maker kabi turli dasturiy ta’minotlardan va boshqa “Veb” vositalardan foydalanishni o‘zlashtirib olishlari shart.
Hozirgi zamon mutaxassislari faoliyat doirasi qanday bo‘lishidan qat’i nazar, axborot texnologiyalari to‘g‘risidagi keng ko‘lamdagi bilim va ko‘nikmalar hamda ulardan foydalanish borasidagi malakalarga ega bo‘lishi davr talabidir. Jamiyatning tobora informatizasiyalashib borishi uzluksiz ta’lim tizimida ham axborot kommunikatsiya texnologiyalardan unumli foydalanish zaruratini keltirib chiqarmoqda Bugungi kunda butun dunyoda har tomonlama globallashuv va integratsiya jarayonlari kuchayib bormoqdaki, O’zbekiston ham bu jarayonlar oqimidan mustasno emas. Xalqaro siyosiy doiradagina emas, balki ichki siyosiy muhitda ham farovon va barqaror jamiyat qurish uchun kuchli va malakali, siyosiy va huquqiy bilimlarga ega kadrlar kerak.
Hozirgi kunda o’quvchilar, talabalar, tinglovchilar aqliy ta’limini rivojlantirish uchun ta’lim va tarbiya birligiga beriladigan bilimning ilmiy bo’lishi, bilimning sistemali va izchil bo’lishi barobarida zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan samarali foydalanishga erishilmoqda.
Uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan o’qitish jarayonining samaradorligini oshirish yuzasidan qabul qilingan me’yoriy hujjatlarda pedagogik va axborot texnologiyalaridan uyg’un foydalanish muhim vazifa sifatida belgilangan. Darhaqiqat, axborotlar globallashgan davrda ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda o’qitish samaradorligini oshirish dolzarb muammo sanaladi.
Tabiiy fanlar, jumladan, biologiyani o’qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish uchun biologiya ta’limi mazmunining o’ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olish zarur: tirik ob’ektlar bilan ishlash, ularda kechadigan hayotiy jarayonlarni kuzatish, tajriba qo’yish va b.
Mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan o’zgartirishlar va yangiliklar asosida pedagog xodimlarga qo’yilayotgan zamonaviy talablar ta’lim va yoshlar to’g’risidagi xukumat tomonidan qabul qilingan qarorlarning mazmun-mohiyati va ahamiyatini tushunib yetadigan hamda targ’ibot qiladigan; o’z fanini chuqur biladigan, pedagogik jarayonlarda o’quvchilarning sub’ektivligini va faolligini oshirishga alohida ahamiyat qaratadigan; o’zaro do’stona munosabatlarga asoslangan hamkorlikda faoliyat ko’rsatish ko’nikmalariga ega bo’lgan; pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish, o’quvchilar va pedagoglar hamkorligini shakllantirish va muvofiqlashtirish, pedagogik jarayonlarda motivlashtirish, refleksiv faoliyat jarayonlarini tashkil etish asosida refleksiv ta’limiy muhitni shakllantirish yo’nalishlarida zaruriy bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan o’qituvchi shaxsini shakllantirishni taqozo etadi.
Pedagogik jarayonlarni tashkil etish, boshqarish, sifat va samaradorligini barqaror rivojlantirishda o’qituvchilarning faoliyati samaradorligi asosan ularning pedagogik jarayonlar va ularni tashkil etish va boshqarish yo’nalishidagi tushunchalari, bilimi, ko’nikma va malakalari darajasiga hamda ularning shaxsiy xususiyatlari va kasbiy ahamiyatga ega bo’lgan shaxsiy sifatlari, shuningdek, qobiliyatlari, mahorati va kasbiy tajribasiga bog’liq bo’ladi.
Pedagogik jarayonlarni ilmiy asoslarda tashkil etish va boshqarish yo’nalishidagi zamonaviy talablar ta’lim muassasasi rahbarlari va professor-o’qituvchilarining o’z bilimlari, ko’nikma malakalarini uzluksiz rivojlantirib borishini taqozo etadi. Bu o’z navbatida uzluksiz malaka oshirish jarayonining samaradorligini ta’minlashda quyidagilarni inobatga olish zarurbo’ladi:
- zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish;
- ijodiy hamkorlikni ta’minlovchi refleksiv ta’limiy muhitni vujudga keltirish;
- axborotlarning yangiligi va ishonchliligini ta’minlash.
- barcha sohalar bo’yicha bilim berishda axborotlashtirishni rivojlantirishni loyihalash va yaratish;
- axborotlashtirish sohalarida meyoriy bazalarni yaratish (koordinatsiyalar, metodlar, ilmiy-metodik va h.k.);
- texnik ta’minotni-komhpyuterlar, axborot texnologiyalarning boshqa qurilmalari, ularga xizmat ko’rsatish uchun kerakli materiallarni yaratish.
Axborot texnologiyalar o’qituvchilarning kasbiy o’sishi uchun ularga o’z fanlari bo’yicha o’qitishning yangi usullarini kiritishga, yangi yondashuvlarni qo’llashga, g’oyalarni ro’yobga chiqarish va yangi ko’nikmalarni rivojlantirishga imkoniyat yaratadi.
Biologiya fanini o’qitishda axborot texnologiyalarining yuqorida qayd etilgan vazifalarini e’tiborga olgan holda, ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish yo’llarini belgilash va amaliyotga joriy etish bugungi kunda dolzarb vazifa sanaladi.
Uzluksiz ta’lim tizimida pedagogik faoliyat ko’rsatayotgan o’qituvchilarning oldidagi muhim vazifalardan biri o’quvchilarning fan asoslarini o’zlashtirishga bo’lgan qiziqishlarini orttirish, mustaqil va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish asnosida ularning barkamolligini ta’minlash sanaladi. Ushbu muammolarni hal etishda innovasion texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi. Innovasion texnologiyalaridan foydalanilgan darslar axborotlarga boy, ko’rgazmali, interfaol bo’lib, vaqtdan unumli foydalanish, har bir o’quvchining o’z tempi bo’yicha bilim olish, o’qituvchida esa, o’quvchilar bilan tabaqalashtirilgan va individuallashtirilgan ta’limni amalga oshirish imkoniyati vujudga keladi, shu bilan bir qatorda o’qitishda natijalarini nazorat qilish va baholash uchun zamin yaratadi.
O’quvchilarning axborot dasturlari bilan ishlashi natijasida o’quv va aqliy mehnat ko’nikmalari rivojlantiriladi;
nazorat: biologiya ta’limining barcha shakllari: dars, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari darslarda, shuningdek, darsning barcha bosqichlarida o’quvchilarning o’zlashtirgan bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish va baholash, nazoratning haqqoniyligi, muntazamliligi, keng qamrovliligi, takrorlanuvchanligini amalga oshiradi;
rivojlantiruvchi: o’quvchilarning o’zlashtirgan bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish dasturlaridagi o’quv topshiriqlarning qiyinlik darajasiga ko’ra: reproduktiv, produktiv, qisman-izlanishli va ijodiy xarakterda bo’lishi o’quvchilarning topshiriqlarni bilimi, ehtiyoji va qiziqishiga mos holda keyingi bosqich topshiriqlarini bajarishga bo’lgan intilishini orttiradi;
ilmiy dunyoqarashni rivojlantirish: tabiat va undagi ob’ektlarni o’rganish ikkita olam (makro va mikroolam)ga ajratilib, biologiya fani o’zining mazmuniga ko’ra, aksar hollarda mikroolam: hujayrada boradigan jarayonlar, masalan, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi, biotexnologiya va gen muhandisligiga doir o’quv materiallarini animatsiyalar orqali o’rgatib, o’quvchilarning abstrakt tafakkuri va ilmiy dunyoqarashini rivojlantiradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo’llanilishi o’quvchilarning hujayra, to’qima, kimyoviy elementlar, atom, molekulaning tuzilishi, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi kabi jarayonlar haqida tasavvur qilishlari, abstraktsiyalash va xotirada saqlash imkonini kengaytiradi; o’quvchilarning motivlari va o’zlashtirish darajasi ehtiborga olingan holda zarur hollarda takroran o’rganish va o’quvchilarning bilimidagi bo’shliqlarni to’ldirish imkonini beradi; biologik jarayonlarni animatsiyalar tarzida virtuallashtirish o’quvchilarning ko’rgazmali-obrazli fikr yuritish va o’quv materialini to’liq o’zlashtirishga zamin tayyorlaydi; biologiya darsida animatsiyalardan foydalanish darsning barcha bosqichlarida o’quvchilarning bilish-faoliyatini faollashtirishga olib keladi.
Biologiya fanini o’qitishda quyidagilardan foydalanish mumkin: har bir mavzu mazmuniga asosan ko’rgazmalilikni amalga oshirish, ya’ni multimediali taqdimot materiallari; biologik jarayonlarning animatsiyasi; virtual laboratoriya va amaliy ishlar; ishlab chiqarish korxonalariga virtual ekskursiya; biologik jarayonlarning modellashtirilgan dasturlari; biologik jarayonlarning ta’limiy dasturlari; o’quvchilarning mavzular bo’yicha o’zlashtirgan bilimlarini nazorat qilish va baholash uchun nazorat dasturlari;
o’quvchilarning mustaqil ta’limi va ishi uchun o’quv-axborot saytlari; didaktik o’yinga asoslangan animatsiyalar; qiyinchilik darajasi turlicha bo’lgan ijodiy topshiriqlar dasturi; modul dasturlari orqali o’quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish-boshqarish; qo’shimcha materiallar to’plash va ular ustida mustaqil ishlash; didaktik o’yinlar, boshqotirmalarni yechish. Demak, biologiya fanini o’qitishda innovasion texnologiyalaridan foydalanish ta’lim samaradorligini oshirish, o’quvchilarning fan asoslarini o’zlashtirishga bo’lgan qiziqishlari va ehtiyojlarini rivojlantirish imkonini beradi.


Respublikamizda qabul qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida umumiy o’rta ta’lim o’quvchilarining muayyan bilimlarni egallashlari barobarida ularda bilim olishga bo’lgan ehtiyoj, mustaqil va ijodiy fikrlash, tashkilotchilik qobiliyatlari, amaliy tajriba va ko’nikmalar ega bo’lishi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy – axloqiy fazilatlarni, atrof – muhitga ongli munosabatni tarkib toptirish, ularni kasblar bilan tanishtirish orqali kasbga yo’llash ko’rsatilgan.
Shuningdek, ushbu Qonun va Dasturda barcha predmetlar qatori biologiya fani oldiga ham bir qator aniq vazifalarni qo’ydi. Jumladan, ushbu fanni o’qitish tizimini qayta ko’rib chiqish, uni davlat ta’lim standartlari talabiga moslashtirish, bunga asosan dastur hamda boshqa o’quv-uslubiy qo’llanmalirni ishlab chiqishni taqazo qiladi. Bundan maqsad, o’quvchilarni tirik organizmlarning hayoti, ularning individual va tarixiy rivojlanishining asosiy qonunlari, molekula, hujayra, organizm, populasiya-tur darajalaridagi biologik hodisa va jarayonlar haqidagi bilimlar bilan qurollantirish ularning bu fanni o’rganishga bo’lgan qiziqish va ijodiy qobiliyatini o’stirish hamda, kelgusidagi uzluksiz ta’lim tizimini davom ettirishlari uchun zamin yaratishdan iborat.
Maktablarni yangi jihozlar, asbob-uskunalar, takomillashtirilgan dasturlar, modernizasiya qilingan, tajriba-sinovdan o’tgan standartlar, darsliklarning yangi avlodi bilan (ijara tariqasida) ta’minlash, kompyuterlashtirish Davlat umummilliy dasturi asosida izchil amalga oshirilmoqda.
Ta’lim jarayoniga ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan bir qatorda axborot kommunikatsion texnologiyalarini qo’llash orqali ta’lim sifatini oshirish bugungi kun talabi bo’lib, bu orqali o’quvchilar ta’lim jarayonini yanada chuqurroq egallashlari ko’zda tutilgan.
Biologiya darslarida axborot kommunikatsion texnologiyalarini qo’llash orqali ba’zi bir cheklangan imkoniyatlar ochilib, o’quvchilarda fan to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lishlarida yaqindan yordam beradi.
Ta’lim jarayonida ko’rgazmali axborot ishlatilganda oquvchilarda taassurot hosil bo’lishi uni og’zaki bayon qilishga nisbatan ortacha 5-6 marotaba tezroq kechadi. O’quvchining ko’rgazmali axborotdan ta’sirlanishi, hayratlanishi og’zaki yetkazilgan axborotga nisbatan ancha yuqori bo’lishini ta’kidlash joiz.
Biologiya fanini o’qitish jarayonida axborot texnologiyalarining bir turi hisoblangan o’quv filmlaridan foydalanish muhim o’rin egallaydi.
O’quv filmlari yordamida ta’lim jarayonini rejalashtirishda berilayotgan ma’lumotlarning aniqligi, ilmiyligi va mavzuga mosligiga alohida e’tibor qaratish lozim.
O’quv filmlari asosida tashkil darslarda disklar, televideniya va internetdan olingan video materillardan foydalangan holda tashkil etish mumkin.
Oquv filmlarini internetdan ko’rish va olishda, masalan kompyuterda Internet Explorer web brouzeri ishga tushilrilib, adreslar qatoriga video materiallar sayti hisoblangan www.youtube.com manzili kiritiladi. Youtube.com sayti ochilgandan song qidiruv(Поиск) oynasiga kerakli so’z kiritiladi va qidiruv(Поиск) tugmasini bosiladi.
Video materiallar ro’yxatidan zarur vedeo materialni tanlash orqali materilani korish va ko’chirib olish mumkin.
O’quvchilarning fikrlash faoliyatini o’quv filmlari yordamida tashkil qilishda uch asosiy vazifani bajarish lozim.
Birinchi vazifa – o’quv filmlari asosida ob’yekt yoki jaryonning orginal obrazini yaratish;
ikkinchi vazifa – o’quv filmlarini o’zini o’quvchilarning muayyan maqsad bilan kuzatishlarini tashkil etish;
uchinchi vazifa – nazariy bog’liqlik va mazmuniga mos tushunchalarni hosil qilish yoki o’quv vazifalarini bajarish jarayonida obrazdan mohirona foydalanib, uning mazmunini ifodalovchi harakat kiritish va tushuntirishdir.
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, o’quv filmlari yordamida o’quv materiallarini obrazlar korinishida ifodalash orqali ta’lim metodlaridagi; og’zaki tushuntirish, ko’rgazmali va amaliy metodlarga xos xususiyatlarni amalga oshirish imkoniyatlarini yaratish mumkin.

Adabiyotlar:

1. Davlat ta`lim standartlari.1999 yil.
2. J.Tolipova, A.T.G`ofurov «Biologiyadan yangi pedagogik texnologiyalar» 2002 y .
3.Yu.N.M.Verzilin, M.Korsunskaya «Biologiya o`qigishning umumiy metodikasi»,«O`qituvchi» 1983 y.
4. Sh.A.Amonashavili, S.NLisenkova va boshqalar «Pedagogik izlanish», «O`qituvchi» 1990Y.
5. A.Zunnunov va boshqalar «O`rta Osiyoda pedagogik fikr tarakkiyotidan lavxalar», «Fan» 1996 y.
6. J.Tolipova, A.T.G`ofurov «Biologiya o`qitish metodikasi» metodik qo`llanma. Akadem litsey va kasb hunar kollejlari uchun. O`qit. 2004 y.