Biologiya 9-sinf

9-BILET 
1.Hayvonlar dunyosi. Hayvonlarning tabiat va inson hayotidagi ahamiyati nimalardan iborat? 
Hayvonlar o‘simlik va zamburug‘larga o‘xshash hujayraviy tuzilishga ega. Kimyoviy tarkibi va boshqa
ko‘pgina xususiyatlarda (moddalar almashinuvi, irsiyat va o‘zgaruvchanlik, ta’sirlanish kabi) umumiylik
mavjud. 
Hayvonlarning tabiatdagi 
ahamiyatini o'simliklar hayotida ko'rish mumkin. Gulli o'simliklarning 
changlanishi yoki urug' va mevalarning tarqalishida hayvonlar katta rol o'ynaydi. Hayvonlar har xil ozuqa 
zanjirlari tarkibida ishtirok etib, o'simliklar bilan oziqlanuvchi turlar boshqa yirtqich hayvonlar uchun ozuqa 
sifatida xizmat qiladi. Hayvonlar tuproq hosil qilish jarayonida juda katta ahamiyatga ega. Chuvalchanglar, 
chumolilar va boshqa mayda hayvonlar tuproq tuzilmasini shakllanishida, uning unumdorligini oshirishda 
hamda tuproqning suv va havo bilan ta'minlanishida ishtirok etadi. Suvda yashovchi ko'pchilik hayvonlar 
suvni tozalovchi - biofiltr organizmlardir. 
Hayvonlar insonning 
ko'p qirrali xo'jalik faoliyatida katta o'rin 
egallaydi. Yovvoyi va uy hayvonlari insonning har xil oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashda muhim 
omil hisoblanadi. Yovvoyi hayvonlarning turlari uy hayvon zotlarini yaxshilash uchun xizmat qiluvchi 
genofondni saqlaydi. Hayvonot dunyosi hujayraviy tuzilishiga binoan ikkiga ajratiladi: 1. Bir hujayralilar; 
2. Ko‘p hujayralilar. Hayvonlarni yana umurtqa pog'onasining rivojlanishiga qarab umurtqasizlar va
umurtqalilar (xordalilar)ga ajratiladi 
2.Oqsil biosintezi. Transkripsiya va translyatsiya jarayonlarini quyidagi rasmdan foydalanib 
tushuntirib bering.
Javoblar tarqatilinmasin! Mualliflik huquqi qonun tomonidan himoyalangan. 
Biologiya fanidan barcha sinflar uchun imtixon javoblari I-005 
Oqsil biosintezi 
transkripsiya va translyatsiya bosqichlaridan iborat. 
RNKlar sintezi
, asosan yadroda, DNK 
molekulasidagi nukleotidlar tartibi shaklida yozilgan axborotni i-
RNKga ko‘chirib olgandek o‘tishiga 
- 
transkripsiya deb ataladi. DNK zanjiri matritsasi asosida RNK sintezlanishi jarayonda DNKdagi nukleotidlar 
qatori RNKdagi nukleotidlar qatorida takrorlanadi, faqat DNK dagi T(timin) o‘rniga U (uratsil),
dezoksiriboza o‘rniga riboza joylashadi. Shuni ta’kidlab aytish kerakki, DNK molekulalari juda katta, ularda
yozilgan axborot juda ko‘p, RNKlar DNK molekulasining kichik bir qismiga to‘g‘ri keladi. Bitta DNK
molekulasida yuzlab, minglab i-RNK, t-RNK, r-RNKlar sintezlanishi mumkin. Har bir i-RNK- dagi axborot 

---

kamida bitta oqsil molekulasi sintezi uchun yetarlidir. 
Translyatsiya jarayoni 
ribosomalarda kechadi. 
Oqsilning birlamchi strukturasi to‘g‘risidagi i
-RNK da nukleotidlar ketma-
ketligi ko‘rinishida yozilgan
axborotni aminokislotalar ketma-
ketligi ko‘rinishida namoyon bo‘lishiga translyatsiya deyiladi. Ribosomada
translyatsiya boradigan qism
ining kattaligi ikkita tripletga to‘g‘ri keladi. Ribosoma i
-
RNK bo‘ylab surilib
borayotgan vaqtda ribosomaning funksional markazida hamisha ikkita triplet bo‘ladi. Ribosoma i
-RNK 
bo‘ylab tripletdan tripletga o‘tib turadi, lekin bir tekis o‘tmasdan, balki to‘xtab
-
to‘xtab, “qadamlab” o‘tadi.
Bitta triplet translyatsiyasini tugatgandan keyin, u qo‘shni tripletga sakrab o‘tadi. Agar ribosamada i
-RNK 
tripletiga t-RNK ning tripleti kompl
ementar bo‘lsa aminokislotalar oqsil zanjiriga peptid bog‘i hosil qilib
birikadi. Ribosoma terminator tripletga o‘tganida oqsil sintezi to‘xtaydi. Informatsion RNK ham
ribosomalardan ajraladi