Biologiya 5 new indd

Respublika
Ta'lim Markazi
nadi. K osach asim o n x ro m a to fo rid a yashil xlorofill pig m en ti b o ‘ lishi 
bilan xlorellaga o ‘xshaydi. O rtiq cha ozuqani hujayrasida t o ‘ playdi. 
X la m id o m o n a d a n i akvarium 
d e vorid a ham 
uchratish 
mumkin. 
Bu su vo ‘tdan ifloslangan suv havzalarini tozalashda foydalaniladi 
(3 0-ra sm ).
U lo t r ik s - xro m a to fo ri b e lb o g ‘ shaklida joylash ga n k o ‘ p hujay­
rali yashil ipsim on s u vo ‘t (3 1 -ra sm ). Tallomi shoxlanm aydi, rizoidi 
orqali suv tu b ig a birikadi. Rizoid - y u n o n ch a ildizga o ‘xshash degan 
m a ’ noni anglatadi, tuzilishi b o ‘yicha ildiz tu kch a la rig a o ‘xshaydi. 
Ulotriks qulay sha roitd a jinssiz, noqulay sharoitda jinsiy k o ‘ payadi. 
Jinssiz k o ‘ p a ygan da t o ‘ rt xivchinli zo o sp o ra hosil qiladi. Z o o sp o ra - 
lar xivchinlari y o rd a m id a suzib, u zo q ro q q a borib o ‘ rnashadi. Undan 
yangi ulotriks ipi o ‘ sib chiqadi. Jinsiy k o ‘ payishi ikki xivchinli 
izo- 
g a m e ta la r orqali am alga oshadi. Izogam etalar b ir-b irig a o ‘xshaydi. 
Ikkita izogam eta q o ‘shilib zigota hosil qiladi. Zigota qalin p o ‘st 
bilan o ‘ ralib tinim davrini o ‘taydi. Qulay sha roitd a t o ‘ rtta hujayraga 
b o ‘ linadi. Har bir hujayradan yangi ulotriks ipi rivojlanadi.
S p i r o g i r a - rizoidsiz k o ‘ p hujayrali s u v o ‘t (3 2 -ra s m ). Chu- 
c h u k suv havzalari yuzasida b o s h q a s u v o ‘tlar bilan b irg a «baqa 
t o ‘ nlarni» hosil qiladi. Tallom i och yashil rangda, shilim shiq bilan 
o ‘ ralgan. X ro m a to fo ri sp ira ls im o n buralg an. S p iro g ira baliq va ba-
3 0 - ra s m . Xlam ido m on ada .1- xivchin;
2 - qizil ko‘zcha; 3 - hujayra q o b ig ‘ i; 
4 - xromatofor; 5 - yadro; 6 - sitoplazma; 
7 - qisqaruvchi vakuol.
3 1 - r a s m . Ulotriks.
1 - yadro; 2 - xromatofor; 
3 - sitoplazma.
41

---

q a larning harakati, suv o q im i ta ’ sirida 
ta llo m in in g b o ‘ laklarga b o ‘ linishi nati- 
ja sid a k o ‘ payadi.
P o r f ir a - qizil s u vo ‘t b o ‘ lib, tallo- 
mi bir qavat hujayralardan iborat (33- 
rasm). Keng, chetlari k u n g u ra d o r qat- 
tananing uzunligi bir m e trda n oshadi.
3 2 - r a s m . Spirogira. 
Rizoidi y o rd a m id a suv ostiga birikib 
1 - yadro; 2 - xromatofor; 
o ‘sadi. D engizda uchraydi. X ro m a to fo - 
3 - sitoplazma. 
rida xlorofill p ig m e n tid a n tashqari qizil
rang beruvchi antotsian pig m en ti ham 
b o ‘ ladi. Iste’ mol qilinganligi sababli «dengiz salati» deb ataladi.
L a m in a r iy a - k o ‘ p hujayrali q o ‘ n g ‘ ir s u vo ‘ti b o ‘ lib, asosan, 
de ngizd a uchraydi (3 4 -ra sm ). S uvo‘tning tanasi tasm asim o n, rizo­
idi bilan suv tu b ig a birikib turadi. Tarkibida yod m o dda si k o ‘ p u c h ­
raydi. Iste’ mol qilingani uchun «dengiz karami» deb ham ataladi.
S uvo‘tlar fo to s in te z qilishi tufayli suvni kislorod bilan ta ’ minlaydi, 
suv jonivorlari uchun ozuqa hisoblanadi. Ayrim d e n g iz s u vo ‘tlaridan 
yod, brom olinadi. Xlorella va x la m id o m o n a d a d a n suv havzalarini 
tozalashda foydalaniladi.
edurtm_uz
3 3 - r a s m . Porfira. 
3 4 - r a s m . Laminariya.
42

---