Biologiya 5 new indd

B. Akbar ov
Dizayner 
R.
Malikov
Texnik muharrir 
T. Xari tonova
Musahhihlar: 
L. Abduqodi r ova,
G. Pattoxova
Kichik muharrir 
M.
Salimova
Kompyuterda sahifalovchi 
F.
Botirova
N a s h riy o t lits* nziyasi AI • • 158, 1 4 .0 8 .2 0 0 9 .
B * s i s h g a 2 0 2 0 -y il 1 9 -iy u n d a ru * s a t etildi.
• f s * t q * g ‘ *zi. B ic h im i 70 x9 0 1 /1 6 . «Virtek P ra g m a tik a Uz» g a rn itu ra s id a * f s * t
usulid a b* sildi. Shartli b* sm a t a b * g ‘ i 7,02. N a s h r t a b * g ‘ i 4,8.
• d a d i 6 1 0 8 8 nus*a. B u y u rtm a • • 2 0 -2 9 6 .
«• ‘z b e k is to n » n a s h riy o t- m a tb a a ij* d i y uyi.
1 0 0 011, T * s h k * n t , Nav* iy k o ‘ chasi, 30
• * l* f* n: (3 7 1 ) 2 4 4 - 8 7 - 5 5 , 2 4 4 - 8 7 - 2 0
Faks: (3 7 1 ) 2 4 4 - 3 7 - 8 1 , 2 4 4 - 3 8 - 1 0 . 
e-m a il: u z b e k is ta n @ ip td - u z b e k is ta n .u z
w w w .ip td - u z b e k is ta n . u z

---

Q
edurtm_uz
O‘ . PRATOV , A. TO‘XTAYEV , F. AZIMOVA, Z. TILLAYEVA
BIOLOGIYA 5
O'zbekiston Respublikasi Xalq ta ’ limi vazirligi 
umumiy o ‘ rta ta ’ lim maktablarining 5-sinf o ‘quvchilari 
uchun darslik sifatida tavsiya etgan
Qayta ishlangan 
v a
to'ldirilgan 5-nashri
TOSHKENT
«O'ZBEKISTON»
2020

---

Q e d u rtm _ u z
Respublika
Ta'lim Markazi
U O 'K 5 7 3 (0 7 5 .3 ) 
K B K 2 8 .0 y a 7 2
B 70
Taqrizchilar:
I. 
Azimov - TDPU biologiya va uni o‘qitish metodikasi kafedrasi mudiri, bio­
logiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori
R. Babayeva - TTA akademik litseyining biologiya bosh o‘qituvchisi, biolo­
giya fanlari nomzodi
B. Rahimova - Toshkent shahar Yunusobod tumanidagi 105-umumiy o‘rta 
ta’lim maktabi biologiya fani o‘qituvchisi
Z. Xoliqnazarova - Respublika ta’lim markazi biologiya fani metodisti
S. 
Hayitbayeva - Toshkent shahar Chilonzor tumani 178-sonli IDUM biolo­
giya fani o‘qituvchisi
B 70 
B i o l o g i y a 5 [ M a tn ] : d a rs lik /O '.P ra to v , A .T o 'x ta ye v, F.Azimova, Z.Tillayeva. -
T o s h k e n t: « O 'z b e k is to n » NMIU, 2 0 20. - 96 b.
UO‘ K 573(075.3) 
KBK 28.0ya72
Darslikdagi shartli belgilar:
Topshiriqlar
Savollar
Laboratoriya mashg‘uloti 
^ ^
Amaliy mashg‘ulot
Darslik mavzulariga joylashtirilgan ushbu QR-kod belgilarini 
skaner qilish orqali mavzularga oid internet ma’lumotlaridan 
foydalanishingiz mumkin.
Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘ lari 
hisobidan chop etildi
ISBN 9 7 8 - 9 9 4 3 - 6 4 7 9 - 3 - 0
© O ‘ . P ra to v va b., 2 0 0 5 , 2020 
© « O 'z b e k is to n » NMIU, 2 020

---

S O ‘ Z B O S H I
Ilm-fan, texnika jadal rivojlanayotgan, ijtimoiy, ekologik holat 
munosabatlari uzluksiz o'rganilib borilayotgan hozirgi vaqtda umu- 
miy o ‘ rta ta’ lim maktablarida biologiya fanini mazmun jihatdan 
zamon talablariga mos holda o ‘qitish (STEAM yondashuvi) fan 
o'qituvchilari oldida turgan o ‘ta dolzarb vazifa hisoblanadi.
Tabiatshunoslik darslarida olgan bilimingizni endi siz uchun yan­
gi fan - biologiya orqali takomillashtirib borasiz. Biologiya tiriklik 
haqidagi fan b o ‘ lib, u tabiatni o'rganadi, o'simlik va hayvonot dun- 
yosini tadqiq etadi. Biologiya fanining ahamiyati uning fan-texnika 
va texnologiya taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohalari va kundalik 
hayotda tutgan o ‘ rni bilan belgilanadi.
O‘rta Osiyo hududida ham o ‘simlik va hayvonot dunyosi, odam- 
ning tana tuzilishi qadimdan o ‘rganib kelinadi. Jumladan, mutafak- 
kir olimlarimizdan Abu Rayhon Beruniy «Saydana» asarida o ‘simlik 
va hayvonot olamidan hamda turli xil moddalardan tayyorlanadigan 
dorivor vositalar haqida ma’ lumot bergan. Abu Ali ibn Sinoning 
«Tib qonunlari» asarida ichki kasalliklar, jarrohlik, doris hunoslik, 
yuqumli kasalliklarga taalluqli bilimlar bayon etilgan. Zahiriddin 
Muhammad Bobur o ‘zining «Boburnoma» asarida o ‘simlik va hay- 
vonlarning tuzilishi, hayot tarzi, ularning o ‘zaro o ‘xshashligi va 
farqlarini yoritib bergan.
Biologiya fanini o ‘rganish asosida o ‘quvchilar biologiya sohalari, 
tiriklik xususiyatlari, biologiyani o ‘ rganish usullari, biologiya fani­
ning rivojlanishiga hissa q o ‘shgan o ‘zbek olimlari bilan tanishadilar. 
Tiriklik dunyosi: bakteriyalar, zam burug‘ lar, o ‘simliklar va hayvonot 
dunyosi haqida umumiy tushunchalar; dorivor va zaharli o ‘simliklar, 
sporali va urug‘ li o ‘simliklar haqida umumiy m a’ lumotlar, um urt­
qasiz va umurtqali hayvonlar, o ‘simlik va hayvonlar sistematikasi 
haqida dastlabki tushunchalarga ega b o ‘ lib boradilar. Darslikning 
oxirgi bobida ekologik tushunchalar, insonning tabiatga ijobiy va 
salbiy ta’ siri, oziq zanjiri, tabiatni muhofaza qilish, muhofaza qili- 
nadigan hududlar, O‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»i haqida 
ma’ lumotlarga ega b o ‘ ladilar.
O‘ylaymizki, biologiya fanini o ‘qib chiqqan o ‘quvchilar o ‘simlik 
va hayvonot dunyosini asrashga o ‘z hissalarini q o ‘shadilar.