Biologiya 5 new indd

2. Qon aylanish sistemasi.
Odamda 4 kamerali yurak na-
sos singari butun tanaga qonni haydab beradi. Qon tomirlar 3 xil 
bo‘ladi: 
arteriya
– yurakdan chiquvchi qon tomir, 
vena
– yurak-
ka kiruvchi qon tomir, 
kapillyar
– to‘qimalar orasida joylashgan 
mayda qon tomirlar. Odamda qon aylanish sistemasi yopiq, ya’ni 
qon tomirlardan tashqariga chiqmaydi. Ikkita qon aylanish doirasi 
mavjud: katta qon aylanish doirasi va kichik qon aylanish doirasi 
(73-rasm, 2).
3.
Ovqat hazm qilish sistemasi.
Ovqat hazm qilish og‘iz 
bo‘shlig‘idan boshlanadi. Og‘iz bo‘shlig‘ida ovqatni maydalashga 
yordam beradigan tish, til joylashgan va so‘lak bezlarining yo‘li 
ochilgan. Hazm sistemasiga og‘iz bo‘shlig‘i, halqum, qizilo‘ngach, 
oshqozon, ichak kiradi (73-rasm, 3).
4. Nerv sistemasi.
Markaziy va pereferik qismga bo‘linadi. 
Markaziy nerv sistemasiga bosh miya va orqa miya kiradi. Bosh 
miya miya qutisida, orqa miya umurtqa pog‘onasi kanalida joy-
lashgan. Bosh va orqa miyadan chiquvchi nervlar va ichki organ-
1
7
6
5
4
3
2
73-rasm. 
Odam organlari sistemasi. 1– skelet; 2 – qon aylanish 
sistemasi; 3 – ovqat hazm qilish sistemasi; 4 – muskul; 5 – nerv 
sistemasi; 6 – nafas olish sistemasi; 7– limfa sistemasi.
http://eduportal.uz

---

78
lardagi nerv tugunlari yig‘indisi pereferik nerv sistemasini hosil 
qiladi. Organizmni boshqarishda nerv sistemasi katta ahamiyatga 
ega (73-rasm, 5).
5.
Nafas olish sistemasi 
burun bo‘shlig‘i, halqum, traxeya, 
bronx, alveola va o‘pkadan iborat (73-rasm, 6). Nafas yo‘llarida 
havo ilib, mikroblardan tozalanib o‘tadi. O‘pka alveolalari va
kapil lyar orasida gazlar almashinuvi sodir bo‘ladi. Odam nafas 
olganda kislorod yutib, karbonat angidrid chiqaradi. O‘quvchilar 
ko‘pchilik bo‘lib yopiq xonada uzoq vaqt o‘tirsa, kislorod yetish-
masligi tufayli boshi og‘riydi. Shu sababli, sinf xonalaridagi havo 
tez-tez almashtirib turiladi.