Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
1 4 - § .   U m u r t q a l i   h a y v o n l a r
Umurtqali  hayvonlarga  baliqlar,  suvda  hamda  quruqlikda  yashov- 
chilar,  sudralib  yuruvchilar,  qushlar  va  sut  emizuvchilar  sinflari  ki­
radi.
B a liq la r  s in fi  tanasi  suyri  shaklida,  shilimshiq  bilan  qoplangan 
b o ‘ ladi.  Suv  muhitida  yashashga  moslashgan  (65-rasm).  Jabrasi 
yordamida  nafas  oladi.  Qon  aylanish  sistemasi  yopiq,  bitta  doira- 
dan  iborat,  yuragi  2  kamerali.  Yuragida  venoz  qon  oqadi.  Sovuq- 
qonli  hayvon,  ya’ ni  tana  harorati  tashqi  muhitga  b o g ‘ liq.  Tashqi 
muhit  harorati  ortsa,  baliqlar  harakati  tezlashadi,  harorat  pasaysa, 
ularning  harakati  sustlashadi.
6 5 -ra s m .  Baliqlar  sinfi:  a -zog‘ora  baliq,  b-qilquyruq,  c-manta.
70

---

a 
b 
c
6 6 -ra s m .  Suvda  hamda  quruqlikda  yashovchilar:  a-qurbaqa,
b-salamandra,  c-triton.
Suvda  h a m d a   q u r u q lik d a   y a s h o v c h ila r   s in fi  suv  yaqinida 
yashaydi.  Teri  va  o ‘ pkasi  yordamida  nafas  oladi.  Qon  aylanish 
sistemasi  yopiq,  katta  va  kichik  qon  aylanish  doirasidan  iborat. 
Yuragi  3  kamerali,  sovuqqonli  hayvon.  Tuxumini  suvga  q o ‘yadi. 
Shu  sababli  suvdan  uzoqqa  ketolmaydi  (66-rasm).
S u d ra lib   y u r u v c h ila r   s in fi  -   asosan,  O‘ rta  Osiyo  c h o ‘ llarida 
keng  tarqalgan.  Tanasi  muguz  tangacha  bilan  qoplangan.  O ‘pkasi 
katakchalarga  b o ‘ lingan.  Yuragi  3  kamerali,  sovuqqonli  hayvonlar 
hisoblanadi.  Tuxumini  quruqlikka  q o ‘yadi.  Tuxumi  qattiq  p o ‘choq 
bilan  himoyalangan,  sariqlikka  boy  (67-rasm).
a 
b 
c
6 7 -ra s m .  Sudralib  yuruvchilar:  a-kaltakesak,  b-ilon,  c-timsoh.
Q u s h la r  s in fi  havoda  uchishga  moslashgan.  Tanasi  pat  bilan 
qoplangan.  Havo  xaltachalari  o ‘ pkaga  ulangan  b o ‘ lib,  bir  marta 
olgan  havosidan  2  marta  nafas  oladi.  Yuragi  4  kamerali,  issiqqonli
71

---

a 
b 
c
6 8 -ra s m .  Qushlar:  a-kaptar,  b-tovus,  c-burgut.
hayvon.  Tana  harorati  o ‘zgarmas  b o ‘ ladi.  Oldingi  oyoqlari  qanotga 
aylangan.  Tuxumini  bosib  yotadi  (68-rasm).
S u te m iz u v c h ila r   s in fi  bolasini  sut  bilan  boqadi.  Tanasi  jun 
bilan  qoplangan.  O‘pkasi  yordamida  nafas  oladi.  Yuragi  4  kame- 
rali,  issiqqonli  hayvon.  Bu  sinfga  hasharotxo‘ r  sutemizuvchilardan 
tortib,  primatlargacha  b o ‘ lgan  hayvonlar  kiradi  (69-rasm).
a 
b 
c
6 9 -ra s m .  Sutemizuvchilar:  a -y o ‘ lbars,  b-kiyik,  c-ot.
Hayvonot  dunyosi  rang-barang.  Barcha  hayvonlar  yashash  mu- 
hitiga  moslashgan  b o ‘ ladi.
1.  Umurtqali  hayvonlar  qanday  sinflarga  bo‘ linadi?
/ 2   2.  Qaysi  hayvonlar  sovuqqonli  yoki  issiqqonli  hisoblanadi?
3.  Qaysi  sinf  vakillari  faqat  suvda  uchraydi?
72

---