Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
75

---

Q e d u r t m jjz
hujayra 
muskul  to‘qimasi 
yurak
71 -ra sm .  Hujayra,  to‘qima,  organ,  organlar  sistemasi.
qon  aylanish 
sistemasi
boshli  muskulning  b o ‘shashishi  natijasida  q o ‘ limizni  bilakdan  buka 
olamiz.  Yelkadagi  ikki  boshli  muskulning  b o ‘shashishi,  uch  boshli 
muskulning  qisqarishi  natijasida  esa  bilak  yoziladi  (72-rasm).
7 2 -ra s m .  Yelka  muskullarining  harakati  tufayli 
bilakni  bukish  va  yozish.
76

---

2.  Qon  a y la n is h   s is te m a s i.  Odamda  4  kamerali  yurak  na­
sos  singari  butun  tanaga  qonni  haydab  beradi.  Qon  tomirlar  3  xil 
b o ‘ladi:  arteriya  -   yurakdan  chiquvchi  qon  tomir,  vena  -   yurak- 
ka  kiruvchi  qon  tomir,  kapillyar  -   to ‘qimalar  orasida  joylashgan 
mayda  qon  tomirlar.  Odamda  qon  aylanish  sistemasi  yopiq,  ya’ ni 
qon  tomirlardan  tashqariga  chiqmaydi.  Ikkita  qon  aylanish  doirasi 
mavjud:  katta  qon  aylanish  doirasi  va  kichik  qon  aylanish  doirasi 
(73-rasm,  2).
3.  O vqat  hazm  q ilis h   s is te m a s i.  Ovqat  hazm  qilish  o g ‘ iz 
b o ‘shlig‘ idan  boshlanadi.  O g‘ iz  b o ‘shlig‘ ida  ovqatni  maydalashga 
yordam  beradigan  tish,  til  joylashgan  va  so ‘lak  bezlarining  y o ‘ li 
ochilgan.  Hazm  sistemasiga  o g ‘iz  b o ‘shlig‘ i,  halqum,  qizilo‘ngach, 
oshqozon,  ichak  kiradi  (73-rasm,  3).
4.  N e rv  s is te m a s i.  Markaziy  va  pereferik  qismga  b o ‘ linadi. 
Markaziy  nerv  sistemasiga  bosh  miya  va  orqa  miya  kiradi.  Bosh 
miya  miya  qutisida,  orqa  miya  umurtqa  p o g ‘onasi  kanalida  jo y ­
lashgan.  Bosh  va  orqa  miyadan  chiquvchi  nervlar  va  ichki  organ-