Biologiya (2) — копия cdr

Axborotni huquqiy muhofaza qilish deganda:

• Axborotning jismoniy butunligini ta’minlash, shu bilan birga axborot elementlarin-

ing buzilishi, yoki yo‘q qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik;

• Axborotning butunligini saqlab qolgan holda, uni elementlarini qalbakilashtirishga 

(o‘zgartirishga) yo‘l qo‘ymaslik;

• Axborotni tegishli xuquqularga ega bo‘lmagan shaxslar yoki jarayonlar orqali tar-

moqdan ruxsat etilmagan xolda olishga yo‘l qo‘ymaslik;

• Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va resurslar faqat tomonlar 

o‘rtasida kelishilgan Shartnomalar asosida qo‘llanilishiga ishonish kabilar tushuniladi.

Yuqorida ta’kidlab o‘tilganlarning barchasi asosida kompyuter tarmoqlari va tizimlar-

ida axborot xavfsizligi muammosining dolzarbligi va muhimligi kelib chiqadi. Kompyuter 

tizimlari va tarmoqlarida axborotni himoya ostiga olish deganda, berilayotgan, saqlan-

ayotgan va qayta ishlanilayotgan axborotni ishonchliligini tizimli tarzda ta’minlash maq-

sadida turli vosita va usullarni qo‘llash, choralarni ko‘rish va tadbirlarni amalga oshirishni 

tushunish qabul qilingan.

Ushbu kursning vazifalari:

•  Talabalarda  kompyuter  tarmoqlari  va  tizimlarida  axborot  xavfsizligi  to‘g‘risidagi 

bilimlarni Shakllantirish;

• Axborotni himoya qilishning nazariy, amaliy va uslubiy asoslarini berish;

• Talabalarga kompyuter tarmoqlari va tizimlarida axborot xavfsizligini ta’minlash-

ning zamonaviy usullari va vositalarini  qo‘llashni amaliy jihatdan o‘rgatish;

• Talabalarni axborotni himoya qilish bo‘yicha ishlab chiqarilgan turli xil dasturiy max-

sulotlardan erkin foydalana olish imkonini beradigan bilimlar bilan ta’minlash;

Birlashgan tarmoqlarda ishlash xavfsizligining murakkabligiga quyidagi misollar orqali 

ishonch hosil qilish mumkin.

1. Axborotni uzatishda xavfsizlikni ta’minlashga qo‘yiladigan  talablarni bevosita quy-

idagi atamalardan aniqlash mumkin:

konfidensialik, autentifikatsiya, yaxlitlikni saqlash, yolg‘onning mumkin emasligi, foydal-

anuvchanlik, foydalanuvchanlikni boshqarish.

2. Ko‘p hollarda yaratuvchi e’tiboridan chetda qolgan himoya tizimining kamchilikla-

rini aniqlash maqsadida muammoga qarShi tomonning nuqtai  nazaridan qarash lozim. 

Boshqacha aytganda, himoyaning u yoki bu mexanizmi yoki algoritmini yaratishda mum-

kin bo‘lgan qarshi choralarni ham ko‘rish lozim.

3. Himoya vositalaridan barcha qarshi choralar majmuasini hisobga olgan holda foy-

dalanish lozim.

4. Xavfsizlikni ta’minlash choralari tizimi yaratilganidan so‘ng bu choralarni qachon 

va qaerda qo‘llash masalasini echish lozim. Bu fizikaviy joy (ma’lum himoya vositasini 

qo‘llash uchun tarmoq nuqtasini tanlash) yoki xavfsizlikni ta’minlovchi mantiqiy zanjirda-

gi joy (masalan, axborot uzatuvchi protokol satxi yoki satxlarini tanlash) bo‘lishi mumkin. 

5. Himoya vositalari, odatda, ma’lum algoritm va protokoldan farqlanadi. Ularga bi-

noan barcha himoyadan manfaatdor axborotining qandaydir qismi maxfiy bo‘lib qolishi 

shart (masalan, Shifr kaliti ko‘rinishida). Bu esa o‘z navbatida bunday maxfiy axborotni

---

20

yaratish, taqsimlash va himoyalash usullarini ishlab chiqish zaruriyatini tug‘diradi. Maxfiy 

va qimmatbaho axborotlarga ruxsatsiz kirishdan himoyalash eng muxim vazifalardan biri 

sanaladi. Kompyuter egalari va foydalanuvchilarning mulki huquqlarini himoyalash - bu 

ishlab chiqarilayotgan axborotlarni jiddiy iqtisodiy va boshha moddiy hamda nomoddiy 

zararlar keltirishi mumkin bo‘lgan turli kirishlar va o‘g‘irlashlardan himoyalashdir. Hozirgi 

kunda xavfsizlikning bir qancha yo‘nalishlarini qayd etish mumkin. (1- rasm)

Axborot xavfsizligi deb, ma’lumotlarni yo‘qotish va o‘zgartirishga yo‘naltirilgan tabiiy 

yoki sun’iy xossali tasodifiy va qasddan ta’sirlardan xar qanday tashuvchilarda axborot-

ning himoyalanganligiga aytiladi. Ilgarigi xavf faqatgina konfidensial (maxfiy) xabarlar va

xujjatlarni o‘g‘irlash yoki nusxa olishdan iborat bo‘lsa, hozirgi paytdagi xavf esa kompyut-

er ma’lumotlari to‘plami, elektron ma’lumotlar, elektron massivlardan ularning egasidan 

ruxsat so‘ramasdan foydalanishdir. Bulardan tashqari, bu xarakatlardan moddiy foyda 

olishga intilish ham rivojlandi.