Biologiya 17 14-04-2022. indd

M = ∑ (V x Р) / N.
Bu yerda, N - variantlar soni; V - variant ko‘rsatkichi; P - takrorla-
nish soni; ∑ - ja’mi; M - o‘rtacha ko‘rsatkich
Variatsion egri chiziq gra�ik usulda ifodalanadi. Buning uchun absissa (gorizontal

---

119
Biologiya 10
chiziq) o‘qiga guruhlar o‘rtacha ko’rsatkichi (masalan, tana og‘irligini), ordinata 
(vertikal chiziq) o‘qiga esa har bir guruhning uchrash tezligi (chastota) joylashtirib
chiqiladi. So‘ngra hamma nuqtalar chiziq bilan birlashtirilsa, variatsion egri chiziq
hosil bo‘ladi. Variatsion qatorning o‘rtacha arifmetik ko‘rsatkichi o‘zgaruvchanlikning
muhim xarakteristikasi hisoblanadi.
Bu ko‘rsatkichni aniqlash islab chiqarishda katta ahamiyatga ega. Masalan, o‘qu-
vchilar o‘tiradigan stol va stul o‘rtacha bo‘yli o‘quvchiga moslab chiqariladi. Avtobus 
tutqichlari o‘rta bo‘yli odamga moslashtirilgan. Kiyim kechaklar ham o’rtacha reaksiya 
normasiga ega bo‘lgan odamlar uchun ko‘p ishlab chiqariladi. Sog‘liqni saqlashda ham 
tana vazni doimiyligini saqlash muhim.
Demak, o‘zgaruvchanlik ota-onadan farqlanuvchi belgilarning paydo bo‘lishi; Feno-
tipik o‘zgaruvchanlik ontogenetik va modi�ikatsion o‘zgaruvchanlikka bo‘linadi; Mod-
i�ikatsion o‘zgaruvchanlikni aniqlashda variatsion qator, reaksiya normasi va o‘rtacha 
arifmetik qiymat aniqlanadi.
Yangi bilimlarni qo‘llang.
Bilish va tushunish. 
1. Fenotipik o‘zgaruvchanlikda nima kuzatiladi?
2. Modi�ikatsion o‘zgaruvchanlik nimaga bog‘liq?
3. Ontogenetik o‘zgaruvchanlik nima?
4. Qanday organizmlar yaxshi moslanuvchan bo’ladi?
5. Ketle qonuniniga ko‘ra….
Qo‘llash. 
Sxemani davom ettiring. 
Sintez. 
O‘zgaruvchanlikka misol keltiring.
Ontogenetik o‘zgaruvchanlik
Modifi katsion o‘zgaruvchanlik
Baholash. 
Grafikni tahlil qiling.

---

120
Biologiya 10