Biologiya 17 14-04-2022. indd

Genetik kodning xususiyatlari:
1. Har bir aminokislotani nukleotidlar tripleti kodlaydi. 
2. Har bir triplet (kodon) bitta aminokislotani ifodalaydi.
3. Bitta aminokislotani bir necha triplet kodlashi mumkin. 
4. Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun universal.
5. Genetik kodning 61 tasi «ma’noli», ya’ni ma’lum aminokislotalarni ifodalovchi 
tripletlardir. UGA, UAA, UAG aminokislotalarni ifodalamaydi. 
Ular polipeptid zanjirining tugallanishini bildiruvchi terminator kodonlardir (-rasm). 
Matritsali sintez reaksiyalari.
Genetik axborot DNK molekulasidagi nukleotidlar 
ketma-ketligida ifodalangan. Genetik axborot asosida biopolimerlar sintezlanishi ma-
tritsali sintez reaksiyalari deyiladi. Bu reaksiyalarga DNK sintezi – reduplikatsiya, RNK 
sintezi – transkripsiya, oqsil biosintezi – translatsiya kiradi. Matritsali sintez reaksiyalari 
asosida nukleotidlarning o‘zaro komplementarligi yotadi. 
DNK reduplikatsiyasi. 
Irsiy axborotni nasldan naslga o‘tkazish DNK molekulasining 
fundamental xususiyati – reduplikatsiyasi bilan bog‘liq. DNK molekulasining ikki hissa 

---

63
Biologiya 10
ortishi reduplikatsiya deyiladi. DNK molekulasining dastlabki qo‘sh zanjiri maxsus fer-
mentlar yordamida ikkita alohida zanjirlarga ajraladi. DNKning bir zanjiri yangi zanji-
rning sintezi uchun matritsa bo‘lib xizmat qiladi. DNK – polimeraza fermenti ishtirokida 
hujayradagi erkin nukleotidlardan foydalanib, ATF energiyasi hisobiga DNKning yangi 
komplementar zanjiri sintezlanadi. Bu jarayon hujayra sikli interfaza bosqichining sintez 
davrida sodir bo‘ladi. 
Hujayrada irsiy axborotning amalga oshirilishi. 
Hujayradagi irsiy axborotning 
amalga oshirilishi ikki bosqichda boradi: birinchi navbatda, oqsilning tuzilishi haqidagi 
axborot DNKdan mRNKga ko’chiriladi (transkripsiya), so’ng yakuniy mahsulot – oqsil sin-
tezi (translyatsiya) ribosomalarda amalga oshiriladi.