Biologik ta`lim jarayonini loyihalashda ta`lim bosqichlari oldida turgan vazifalar

Mavzu 1. Kirish. Ta`lim – tarbiya jarayonini samaradorligini orttirishning dolzarb muammolari. Biologiyani o`qitish samaradorligini orttirish yo`llari. Biologik ta`lim jarayonini loyihalashda ta`lim bosqichlari oldida turgan vazifalar.
Reja:

1. 
   Biologiyani o`qitish texnologiyalari va loyihalash faning maqsad va vazifalari.
   
2. 
   Tai`lim tarbiya jarayonini samaradorligini ortirishning dolzarb muammolari.
   
3. 
   Biologik ta`lim jarayoninni loyihalashning zamonaviy modeli.
   

Biologiyani o`qitish texnologiyalari va loyihalash fani bo`lg`usi biologiya o`qituvchilarining kasbiy tayyorgarligiga zamin tayyorlaydigan biologiyani o`qitishning zamonaviy texnologiyalari va o`quv-tarbiya jarayonini loyihalash mazmunini o`zida ifoda etadi.

Biologiyani o`qitish texnologiyalari va loyihalash o`quv fanining asosiy maqsadi bo`lg`usi biologiya o`qituvchilarning kasbiy tayyorgarligini orttirish, pedagogik tafakkurini kengaytirish, ularda biologiyani o`qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo`llash uchun zarur bo`lgan metodik bilim, ko`nikmalarni shakllantirish, biologik ta`lim mazmuni, ta`lim-tarbiya jarayonlarini loyihalash strukturasi, zamonaviy yondoshuvlar asosida biologik ta`lim mazmunini loyihalashtirsh imkoniyatlari bilan tanishtirish sanaladi.
Fanining vazifalari:

• 
  Ta`lim to`g`risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida aks etgan vazifalarni amalga oshirish;
  
• 
  Talabalarni ta`lim - tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo`llashga o`rgatish orqali ularni yangi pedagogik texnologiyalarni yaratish va o`zlashtirish yuzasidan maqsadli innovatsiya loyihalarida ishtirok e tishga tayyorlash;
  
• 
  Talabalarda biologiya o`qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish uchun zarur bo`lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko`nikmalarni tarkib toptirish;
  
• 
  Talabalarni pedagogik faoliyatga o`z tayyorgarligini tahlil qilishga o`rgatish, tahliliy – tanqidiy, ijodiy va mustaqil fikr yuritish ko`nikmalarini rivojlantirish;
  
• 
  Biologik ta`lim mazmuni, shakl va vositalarini loyihalashni samarali hal etish metodikalarini egallashga oid ilmiy-metodik tayyorgarligini orttirish;
  
• 
  Innovatsion muhit sharoitida biologiya darslarini, darsdan va sinfdan tashqari mashg`ulotlarni, o`qituvchi hamda o`quvchi faoliyatini loyihalash ko`nikmalarini tarkib toptirish;
  
• 
  Bo`lg`usi biologiya o`qituvchisini innovatsion faoliyatga tayyorlash.
  

O`zbekiston respublikasining mustaqillikka erishishi, jahon hamjamiyatiga yuz tutishi, rivojlangan mamlakatlar bilan iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy, diplomatic aloqalarning yol`ga qo`yilishi barcha jabhalar kabi ta’lim tizimini ham isloh qilishni talab etdi.
Birinchi Prezidentimiz I.Karimovning respublikamizda uzluksiz ta’lim tizimini joriy etishning ilmiy nazariy asosi bo`lgan “Ta’lim to`g`risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilingan 1997 yil 29 avgustdagi Oliy Majlisning IX sessiyasida so`zlagan nutqida o`qituvchilarning shaxsiy kasbiy tayyorganligidagi qator kamchiliklar, jumladan o`qituvchilarning, o`quvchilarning zamonaviy bilim berishga imkon beradigan zamonaviy bilim, ko`nikma va malakalarga ega emasligi, maktablarda ta’lim-tarbiya jarayonida o`qituvchi yakka hokim ekanligi, pedagogic munosabatlar avtoritar prinsipga asoslanishi, o`qituvchi va o`quvchilar o`rtasidagi munosabat majburiy itoatkorlikka asoslanganligi, o`quvchilarda ongli intizomini vujudga keltirishga e’tibor berilmayotganligi,
o`quvchilarning bilish faoliyatiga esa bilim va ko`nikmalarni reproduktiv darajada o`zlashtirishga qaratilganligi, o`quvchilarning faoliyati erkin va mustaqil fikrlashga yo`naltirilmayotganligi ta’kidlanib, ularni bartaraf etish dolzarb muammo ekanligi qayd etilgan.
O`zbekiston Respublikasiining “Ta’lim to`g`risida”gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uzluksiz ta’lim tizimi oldiga har tomonlama kamol topgan, jamiyatga turmushga moslashgan, ta`lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishta tanlagan va keyinchalik puxta o`zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy psixalogik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratish, jamiyat, davlat va oila oldidagi o`z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalash kabi davlat buyurtmalarini qo`yadi va maskur buyurtmalarni bajarish uchun quyidagi:

• 
  ta`limoluvchilarni ma`naviy-axloqiy tarbiyalashning va ma`rifiy ishlarning samarali shakllari va usullarini ishlab chiqarish va joriy etish
  
• 
  yangi pedagogic va axbarot texnalogiyalari, tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda talablarni o`qitishni jadallashtirish;
  
• 
  xalqning boy ma`naviy va intelektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ta`limning insonparvarlik yo`nalishini ta`minlash;
  
• 
  o`quv-uslubiy majmualarning hamda ta`lim jarayoni didaktik va axbarot ta`minotining yangi avlodini ishlab chiqarish va joriy etish;
  
• 
  o`quv jarayonini yuqori sifatli o`quv adabiyotlari va ilg`or pedagogic texnologiyalar bilan ta`minlashni amalga oshirish;
  
• 
  milliy mustaqillik prinsplari va xalqning boy intelektual merosi hamda umumbashariy qadryatlar ustuvorligi asosida ta`limning barchadara jabhalari va bo`g`inlarida ta`lim oluvchilarning ma`naviy va ahloqiy fazilatlarini rivojlantirish;
  
• 
  ta`lim berishning barcha darajalarida ta`lim oluvchilarni huquqiy, iqtisodiy, ekologik va sanitariya – gigienik ta`limi hamda tarbiyasini takomillashtirish;
  
• 
  yuqori malakali pedagogic kadrlar tayyorlash, ta`lim tuzimining kadrlar tayyorlash, ta`lim tizimining kadrlar salohiyatini tubdan yaxshilash, pedagoglarning kasbiy nufuzini oshirish, ta`lim muassasalarini maxsus tayyorlangan pedagog kadrlar bilan t`minlash, ularning faoliyatida raqobatga asoslangan muhitni vujudga keltirish kabi vazifalarni amalga oshirishni nazarda tutadi.
  

Jamiyatimizda sodir bo`layotgan ijtimoiy-iqtisodiy, ma`naviy-ma`rifiy o`zgarishlar, huquqiy-demokratik jamiyat qurish tamoillari hisobga olingan holda "Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoillar” risolada ta`lim tizimi oldiga qo`yiladi:

• 
  o`quvchi-yoshlar ongi va qalbiga milliy istiqlol mafkurasini singdirish, ta`lim muassasalarida mafkuraviy tarbiyani bugungi kun darajasiga ko`tarish;
  
• 
  pedagog kadrlarning mafkura borasidagi bilimlarini chuqurlashtirish kabi vazifalar qo`yiladi;
  

yuqorida qayd etilgan vazifalarni muvffaqiyatli amalga oshirish uchun avvalo uzluksiz ta`lim tizimida biologiyadan ta`lim-tarbiya jarayonining tashkil etishning ilmiy-nazariy asoslari bo`lgan o`qitish prinsplari va qonuniyatlarini aniqlash zarur.
Mazkur prinsplar va qonuniyatlarni aniqlashda mamlakatimiz ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsplarini tahlil qilish zarur.
O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risida” gi Qonunda mamlakatimizning ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsplari sifatida ta`lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi, ta`lim uzluksizligi va izchilligi, ta`lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi, davlat ta`lim standartlari doirasida ta`lim olishning hamma uchun ochiqligi, Talim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv, bilimli bo`lish, isdedodni rag`batlantirish kabilar belgilangan.
Ma`lumki, mamlakatimizning ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsplari uzviy ravishta uzluksiz ta`lim tizimining faoliyat ko`rsatish prinsplariga bevosita ta`sir ko`rsatadi va ularni taqazo etadi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta`lim tizimini tubdan isloh qilish, zamon talablari asosida qayta qurish, uzluksiz ta`lim tizimining turlari, ta`lim muassasalari oldidagi vazifalar, kadrlar tayyorlash milliy modelini amaliyotga tadbig` etish masalalari bilan bir qatorda uzluksiz ta`lim tizimining quyidagi faoliyat ko`rsatish prisplari qayd etilgan.
Respulikamizda olib borilayotgan ta`lim sohasidagi islohatlarning mauvaffaqiyatli uzluksiz ta`lim tizimining barcha turlarida ta`lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda qo`llaniladigan o`qitish prinsplari ta`lim sohasida davlat siyosatining asosiy prinsplari va uzluksiz ta`lim tizimining faoliyat ko`rsatish prinsplariga qanchalik mos kelishi va ularni amaliyotga joriy etishga safarbar etilganligiga bog`liq.
Ma`lumki, o`qitish prinsplari – ta`lim tizimining tuzilishi, mohiyati, uning qonunlari va qonuniyatlari haqidagi, shuningdek, faoliyatni tashkil etadigan, amaliyotni boshqarishda namoyon bo`ladigan bilimlar majmuasi sanaladi.
O`qitish prinsplari pedagogik faoliyatning mazmuni va ta`lim –tarbiya jarayoning yo`nalishini belgilaydi.
Shunga binoan, biologiyani o`qitish prinsplari ham ikki guruhga ajratildi:

1. 
   Biologik ta`lim mazmunini belgilaydigan prinsplar.
   
2. 
   ta`lim –tarbiya jarayonining yo`nalishini belgilaydigan prinsplar.
   

1.1-jadval

O`qitish prinsiplari
Biologik ta’lim mazmunini belgilaydigan prinsiplar	Ta’lim-tarbiya jarayonining yo`nalishini belgilaydigan prisiplar
Ilmiylik, sistemal;ilik, ko`rgazmalilik, nazariyani amaliyot bilan bog`lash, samaradorlik, mantiqiy ketma-ketlik, tushunarlilik, ta’lim va tarbiyaning uzviyligi	Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning metodologik prinsipi, pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va dewmiokratlashtirish, ta’limni individuallashtirish va differensiallashtirish, individual va guruhli yondoshuvni uyg`unlashtirish, onglilik

Quyida ta’lim-tar biya jarayonining yo`nalishini belgilaydigan prinsiplar tavsifi berilmoqda:

Biologik ta’limni tashkil etishda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning metodologik prinsipi yetakchi o`rinni egallaydi.
Mazkur prinsip:

• 
  Kadrllar tayyorlash milliy dasturida ko`zda tutilgan ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o`tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan xolos etib, ta’lim mazmunini belgilash;
  
• 
  Uzluksiz ta’lim tizimi moldidagi davlat va ijtimoiy buyurtmalarni amalga oshirish;
  
• 
  Kadrlar tayyorlash nilliy dasturi maqsadlarini amalga oshirish uchun belgilangan vazifalarni amaliyotga tadbiq etish;
  
• 
  O`quvchi-yoshlar ongi va qalbiga milliy istiqlol go`yasini singdirish kabi vazifalarni amalga oshirishni nazarda tutadi;
  

Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish prinsipi:

• 
  Ta’lim mazmunini insonparvarlikka yo`naltirilgan gumanistik g`oya va me’yorlar bilan mujassamlashtirish;
  
• 
  Shsxsni o`z imkoniyatlari darajasida rivojlantirib, pirovard natijada ijodiy va ijtimoiy faol, turli hayotiy vaziyatlarni anglab tahlil qiladigan mo`ljalni ongli ravishda mustaqil, to`g`ri oladigan shaxsni shakllantirsh;
  
• 
  Har bir shaxsda mavjud bo`lgan uning ehtiyoji, qiziqishi, iqtidori va imkoniyatlari asosida ijobiy fazilat va xislatlatni shakllantirish va rivojlantirish kabilarni amamlga oshirish ga imkon beradi.
  

Pedagogik munosabatlar va o`qitishni demokratlashtirish prisipi esa:

• 
  O`qituvchi va o`quvchilarning fuqarolik huquqlarini tenglashtirsh, o`quvchilarga tanlash huquqining berilishi, o`z fikri va nuqtai nazarini erkin bayon etish.