Biologik kimyo

3.13. – rasm. Allosterik boshqarilishda qatnashuvchi ingibitorning ta’sir qilish sxemasi. a-faol markazga substrat birikishi mumkin; b-faol markazga substrat birikishi mumkin emas.
Ba`zi fermentlarda bir nechta allosterik markazlar bo`lib, ulardan ba`zilari allosterik ingibitorlar, boshqalari esa faollashtiruvchi xossalariga ega. Allosterik ingibitorlarning ferment faolligiga ta`sir etishi mexanizmi faol markaz konformatsiyasini o`zgarishidan iborat. Allosterik faollantiruvchilar, aksincha, fermentlarning faol markazidagi substratning o`zgarishini yengillashtiradi va bu hodisa K_m ning kamayishi yoki maksimal tezlikning oshishi bilan birgalikda kuzatiladi.
Allosterik fermentlar hujayra modda almashinuvida muhim vazifasini o`taydi. Ular metabolizmda «kalit» o`rnini egallab, moddalar almashinuvidagi o`zgarishlarga yuqori sezgirlik bilan javob beradilar. Masalan, allosterik boshqarish birinchi ferment zanjirining oxirgi mahsulotini ingibirlash ko`rinishida namoyon bo`ladi. Boshlangich modda (substrat)ning bir nechta ketma-ket o`zgarishlardan so`ng oxirgi mahsulotning tuzilishi substratga o`xshamaydi, shu

116

sababdan oxirgi mahsulot boshlang`ich fermentlar zanjiriga allosterik ingibitor (effektor) sifatida ta`sir etishi mumkin. Tashqaridan qaraganda bunday boshqarish qaytar bog`lanishli mexanizmga o`xshaydi va oxirgi mahsulotning chiqishini nazorat qilishga imkon beradi hamda oxirgi mahsulot to`planib qolgan holatda birinchi ferment zanjirining ishi to`xtatiladi:
E1 E2 E3
A→ V→ S → D

Bunda A,V, S, D – metabоlitlar: E₁, E₂, E₃ – fermentlar

Nazorat savollari

0. 
   Mixaelis-Menten konstantasi deb nimaga aytiladi?
   

0. 
   Reaktsiya tezligi substrat kontsentratsiyasiga qanday bog`langan?
   

0. 
   Reaktsiya tezligining ferment miqdoriga bog`liqligi.
   

0. 
   Reaktsiya tezligi bilan vodorod ionlari o`rtasida qanday bog`lanish bor?
   

0. 
   Fermentativ reaktsiya tezligi haroratga qanday bog`langan?
   

0. 
   Fermentlar faolligi qanday usullar bilan boshqariladi?
   

0. 
   Fermentlarni faollantiruvchilariga nimalar kiradi?
   

0. 
   Fermentlarni ingibirlovchi omillarga nimalar kiradi?
   

0. 
   Ferment ingibitorlarini ta’sir etish mexanizmiga ko`ra turlari.
   

10. Ferment faolligini allosterik boshqarilishi.

117

3.3. Fermentlarning tasnifi va tavsifi. Fermentlarning amaliyotda dori-darmon sifatida qo`llanilishi