Biologik kimyo

RNK ning posttranskripstion o`zgarishlari. Yadroda RNK ning hamma o`tmishdoshlari posttranskriptsion yetilish yoki protsessing bosqichini o`tadi. Protsessing natijasida pre-RNK dagi axborot saqlamaydigan ―ortiqcha‖ qismi olib tashlanadi va ―yetilgan‖ – ma’lum vazifani bajaradigan RNK hosil bo`ladi.

166

Protsessingda uch amal bajariladi:

0. 
   pre-RNK dagi axborot saqlamaydigan qismlar kesib, ajratib olinadi;
   

0. 
   axborot saqlovchi ―uzilgan‖ genlarning birikishi – splaysing;
   

0. 
   RNK ning 5¹→ 3¹ -oxiri qismlarining modifikatsiyasi.
   

4.11.-rasm. RNK protsessingi.


Pre-mRNK ning protsessingi. Pre-mRNK dagi axborot saqlamaydigan qismlar ekzo- va endonukleaza deb ataluvchi ribonukleazalar yordamida amalga oshadi. Ular 5¹ -oxiridan boshlab fosfodiefir bog`larini gidrolizlaydilar va pre-

167

mRNK dan tayyor mRNK ning zarur qismini qoldiradi. Agar pre-mRNK tarkibida transkriptondan olingan, uzilgan genlar bo`lsa, unda pre-mRNK ning ichki qismida joylashgan intron (axborot saqlamaydigan qism) kesib tashlanadi. Qolgan

ekzonlar esa maxsus RNK-ligazalar yordamida bitta zanjirga tikiladi. Natijada transkriptsiyadan keyingi polipeptid zanjirni kodlovchi uzluksiz genlar qayta tiklanadi. Keyin shu yerda, ya’ni yadroning o`zida hosil bo`lgan mRNK ning 5¹-va 3¹- oxirlarining modifikatsiyasi amalga oshadi. mRNK ning 5¹ - oxiriga ―qalpoq‖ yoki ―KEP‖ deb nomlanadigan oligonukleotid ulanadi. Bu ―qalpoq‖ 2 yoki 3 ta metillangan nukleotiddan iborat. Bunday metillangan ―qalpoq‖ mRNK ni 5¹-ekzonukleza ta’siridan himoya qiladi.

Eukariotlarda mRNKning 3¹- oxiriga taxminan 200 nukleotiddan iborat poliadenilli fragment – poli (A) birikadi. Birikish poli (A)-polimeraza yordamida amalga oshadi. Bu poli (A) – fragment mRNK ning yadrodan sitoplazmaga o`tkazilishi uchun zarur.