Biologik kimyo

Tireoid gormonlar metabolizmi
Tireoid gormonlarining periferik metabolizmi asosida ularning mikrosomal diyodinazalar ta`sirida yodsizlanishi yotadi. Gormon molekulasining qaysi qismini yodsizlanishiga qarab gormonning aktivlanishi yoki inaktivlanganini kuzatish mumkin. Masalan, T<sub>4</sub> molekulasidan 5` holatdagi yod atomining ajralib chiqishi T₃ ni hosil bo`lishiga olib keladi. T<sub>3</sub> biologik faolligi T<sub>4</sub> ga nisbatan yuqori. T<sub>4</sub> ni T<sub>3</sub> ga o`tishi T₄ ning biologik effektlarini namoyon bo`lishining muhim bosqichi hisoblanadi. T<sub>4</sub> ning 5` – holat bo`yicha yodsizlanishi organizmning turli to`qimalarida, ayniqsa jigarda ko`proq uchrab, 3, 3`, 5` – T<sub>3</sub> va so`ngra 3, 3` - diyodtironinlar hosil qilib, oxir oqibat gormon faolligini yo`qolishiga olib keladi. Demak, jigar va boshqa to`qimalardaga tireoid

460

gormonlaridan asta-sekin yod atomlarini olib tashlanishi yoki yodsizlanish jarayoni tireoid gormonlari katabolizmining asosiy yo`li hisoblanadi (boshqa yo`llari - yon zanjirning dezaminlanishi, dekarboksillanishi). Ajralgan yod atomlari tezda yodidgacha qaytariladi va siydik bilan organizmdan chiqariladi.

Yodtironinlarni ta`sir etish mexanizmi
Yodtironinlarga ta`sirchan to`qimalar: jigar, yurak, buyrak, skelet mushaklari, oz darajada yog` va nerv to`qimasi. Tireoid gormonlarini hujayra rivojlanishi va differentsirovkasiga, organizm energiya almashinuviga kuchli ta`sir ko`rsatib, issiqlik ajralib chiqarish xususiyatiga kalorigenli xossasi deyiladi.

Hujayrada tireoid gormonlari yadrodagi xromatin oqsillari bilan bog`lanib, qator fеrmеnt oqsillari sintеzini tеzlashtiradi. Bundan tashqari, bu gormonlarni sitozolda alohida rеtsеptorlari topilgan. Tiroksin 100 dan ortiq fеrmеnt faolligiga

ta`sir etadi, ularning kopchiligi enеrgiya almashinuvida qatnashuvchi fеrmеntlardir. Masalan, tireoid gormonlari H<sub>2</sub> ni sitoplazmadan mitoxondriya matriksiga tashib o`tilishida qatnashadigan oksidlovchi fermentlarni faollaydi. Bunda hujayra mitoxondriyalari soni ko`payib, ulardagi kristalar hajmi kattalashgani kuzatilgan. Umuman yodtironinlar avvalo hujayra genetik apparatiga ta`sir ko`rsatadi va natijada energiyani aerob yo`l bilan hosil bo`lishi tezlashadi.

461
Qalqonsimon bеzi gormonlari ta`sirida to`qima adеnilattsiklazalarini faollanishi hisobiga ATF miqdori ortadi, yog` to`qimalarida lipoliz, jigar va