Biologik kimyo

13.4. Gormonlar va moslanish (adaptatsiya)

Tirik organizmlarni umumiy xususiyatlaridan biri moslanish qobiliyatiga egaligidir. Moslaninshning tub ma`nosi – o`zgaruvchi tashqi muhit sharoitlarida o`zini saqlash va himoya qilish, ya`ni ichki muhit doimiyligini ta`minlashdir.

422

Gormonlar va stress. Stress - turli hayajonga soluvchi ta`sirlar natijasida organizmda yuzaga keladigan barcha nospetsifik o`zgarishlar yig`indisidir. Stressni keltirib chiqaruvchi omillarni stressorlar deb ataladi. Yetarli darajada kuchli ta`sirlar stressor bo`lishi mumkin: issiq, sovuq, emotsional ta`sir, og`riq chaqiruvchilar, och qolish, intoksikatsiya va boshqalar. Stressdagi nospetsifik himoya - moslanish reaktsiyalari kompleksi turli omillarga nisbatak organizmning chidamliligini (rezistentligini) ta`minlashga qaratilgan bo`lib, Sel`e tomonidan umumiy adaptatsion sindrom deb atalgan. Stress rivojlanishidagi umumiy sindrom dinamikasida organizm rezistentligini tushuntiruvchi 3 ta bosqich mavjud: 1)

xavotirlanish reaktsiyasi; 2) rezistentlik bosqichi; 3) kuchsizlanish bosqichi.

Xavotirlanish reaktsiyasi – stress vaqtida gomeostaz o`zgarishiga javoban

organizmning moslanish jarayonlari tezlik bilan mobilizatsiyalanadi (birlamchi

shokka nisbatan). Bu vaqtda ta`sirotga nisbatan organizm chidamliligi tez ortadi.

Rezistentlik bosqichida – organizmni stressorga nisbatan umumiy va

nospetsifik xarakterga ega bo`lgan qarshiligi yuzaga keladi. Masalan, agar stress sovuq tufayli yuzaga kelsa, rezistentlik bosqichida faqat sovuqqa emas, balki yuqori harorat, rentgen nurlari, toksinlar va boshqalarga nisbatan ham chidamlilik

ortadi. Stress juda kuchli bo`lsa yoki uzoq davom etsa,

himoya - moslanish mexanizmlari zaiflashadi, organizm umumiy adaptatsion

sindromining uchinchi bosqichiga o`tadi.