Biologik kimyo

7.5. Oddiy qandlar almashinuvi


(galaktoza misolida)

Ta`kidlab o`tilganidek, ingichka ichak epiteliysidagi mikrovorsinkalar orqali asosan glyukozaga aylangan monosaxarid va unchalik katta miqdorda bo`lmagan fruktoza, galaktoza qonga so`riladi. So`rilish jarayonida albatta adenozintrifosfor kislotasi (ATF) sarflanishi kuzatiladi.

Glyukozani galaktoza, fruktozaga qaytarilishi va aksincha, almashinuv reaktsiyalari jarayonida, jumladan, glikogen biosintezida galaktozani glyukozaga aylanishini kuzatish mumkin. Ushbu hol sut va sut mahsulotlarini uste`mol qiladigan yosh bolalar, ayniqsa chaqaloqlar organizmi uchun xos.

Geksozo-1-monofosfaturidiltransferaza fermenti asosan ona suti bilan oziqlanadigan yosh bolalar jigarida katta miqdorda uchraydi.

UDF-galaktoza katta yoshli odamlar jigarida UTF ishtirokida hosil bo`ladi.

Jarayonni UDF-galaktozapirofosforilaza fermenti katalizlaydi.

Galaktozani glyukozaga aylanishi jigarda ATF ta`sirida fosforillanish yo`li orqali galaktokinaza fermenti ta`sirida amalga oshadi.

263

Galaktozo-1-fosfat, so`ngra geksozo-1-monofosfat-uridiltransferazalar

(uridindifosfoglyukoza) fermenti ishtirokida UDF-glyukoza bilan reaktsiyaga kirishib (uridindifosfogalaktoza), UDF-galaktoza va glyukozo-1-fosfatni hosil qiladi. O`z navbatida glyukozo-1-monofosfat glikogen biosintezida, UDF esa galaktoza, laktoza biosintezi uchun ishlatiladi.

Galaktoza almashinuvida galaktozani fosforlanib, galaktozo-1-fosfatga o`tishini ta`minlovchi geksozo-1-monofosfaturidiltransferaza fermentini biosintezi izdan chiqishi natijasida qonda galaktoza miqdorini ortishiga galaktozemiya deyiladi.

264
8-bob. Uglevodlar metabolizmi


Uglevodlar katabolizmi

Uglеvоdlar odam organizimida asоsan enеrgetik funktsiyani bajaradi (8.1– rasm). Ayniqsa, jismoniy ish bajarganda ular birinchi navbatda parchalanadi, shuningdek hujayra –to`qimalarni, mushaklarni ish faoliyatini zarur bo`lgan

8.1–rasm. Glyukoza metabolizmi.

energiya bilan ta`minlaydi. Organizmning asоsiy enеrgiya manbai glyukоza va glikоgеn hisоblanadi. Bundan tashqari uglеvоdlardan lipidlar, ba`zi aminоkislоtalar, pеntоzalar sintеzlanadi.

Hujayraning asosiy struktura – funktsiоnal kоmpоnеnti bo`lgan uglevodlar - glikоlipidlar va glikоprоtеinlarga bo`linadi. Asоsiy оziqa uglеvоdlari:

0. 
   Kraxmal — glyukоzadan ibоrat tarmоqlangan gоmоpоlisaxarid – bir
   

tеkislikda jоylashgan a-1,4 glikоzid bоg`li mоnоmеr, tarmоqlanganida —1,6 bоg` bilan birikkan.

0. 
   Disaxarid – saxarоza (glk—( a —1,2)—fru), laktоza (gal—( r —1,4)—glk), maltоza (glk—( a —1,4)—glk). Оziqa tarkibidagi uglеvоdlarni sutkalik talab miqdоri 450–-550g ni tashkil qiladi.
   

265

Glyukoza – organizm metabolizmida bosh rolni o`ynash bilan birga asosiy energiya manbai hisoblanadi va metabolizm jarayonlariga quyidagi yo`llar orqali qatnashadi.

0. 
   Glyukoza katabolizmi – glikoliz;
   

0. 
   Glyukoza sintezi – glyukoneogenez;
   

0. 
   Glikogen biosintezi (depolanishi) –glikogenogenez;
   

0. 
   Glikogen parchalanishi – glikogenoliz;
   

0. 
   Pentozalar sintezi – pentozofosfatli yo`l.