Биологик кимё кафедраси 2- курс Модда алмашинувига кириш Биологик оксидланиш Маърузачилар: доцент М. М. Юсупов, Катта ўқитувчи Р. Ш. Қодиров, Катта ўқитувчи Г. А. Мўминова

---

Azot 
almashinuvining 
oxirgi 
mahsulotlari 
Biogen aminlarning zararsizlantirish. 
Biogen aminlarning 
to’planib qolishi fiziologik jarayonlarga ta’sir etib, 
organizmda salbiy 
o’zgarishlarga olib kelishi mumkin. 
Ammo organ va 
to’qimalarda ularni zararsizlantiruvchi 
maxsus mexanizm mavjuddir. Biogen aminlar oksidlanish 
yo’li bilan dezaminlanib zararsizlanadi, natijada alьdegidlar 
va 
ammiak 
ajralib 
chiqadi. 

---

Ushbu reaktsiyalarni katalizlovchi fermentlar 
monoamino- (MAO) va diaminooksideza (DAO) 
deb ataladi. MAO ning kofermenti bo’lib FAD, 
DAO 
– piridoksalьfosfat xizmat qiladi. MAO – 
mitoxondriyalarda, DAO 
– esa tsitoplazmada 
joylashgan. MAO birlamchi, ikkilamchi va 
uchlamchi amiinlarni, DAO 
– gistamin, 
putrestsin, kadaverin va qisman alifatik aminlarni 
zararsizlantiradi. 
Xosil bo’lgan alьdegidlar 
alьdegiddegidrogenaza ta’sirida organik 
kislotalargacha oksidlanadi.

---

---

Ayniqsa monoaminlarning oksidlanish yo’li bilan dezaminlanishi 
batafsil o’rganilgan. Bu fermentativ jarayon qaytmas bo’lib, ikkita 
bosqichda boradi. So’ngra xosil bo’lgan vodorodperoksid katalaza 
ta’sirida suv va kislorodga parchalanadi. 
Ammiakning zararsizlantirish yo’llari
Organizmda ammiak quidagi jarayonlarda xosil bo’ladi: 
aminokislotalar dezaminlanishi; 
biogen aminlarni dezaminirlanishi; 
purin asoslarini dezaminirlanishi; 
pirimidin asoslarini parchalanishi: 
aminokislotalarni amidli asoslarini dezaminirlanishi (asparagin va 
glutamin). 

---

Bir sutkada 100g ist’emol qilingan oqsilni 
parchalanishida 19,4g ammiak xosil bo’ladi. Ammiak 
to’qimalarda asosan kam kontsentratsiyadagi 
ionlashmagan ammiak bilan muvozanatda turuvchi 
ammoniyioni (NH
4
+
) ko’rinishida bo’ladi. Odam organizmi 
suyuq
liklari va to’qimalarida ammiak kontsentratsiyasi 
kamdir; qonda -25-40 mkmol
ь/l (0,4-0,7 mg/l) bo’ladi. 
Uning kontsentratsiyasini oshishi zaxarli ta’sir ko’rsatadi, 
ayniksa nerv xujayralariga, nerv tizimni kuchli ko’zg’alishi 
kuzatiladi: odamning xadeb q
usaverishi, bexalovat bo’lib, 
o’zidan ketib qolishi. Ammiak zararsizlanishining bir 
necha yo’llari mavjuddir: 

---

organik kislotalarning ammoniyli tuzlarini 
xosil qilish 
aminokislotalar amidlarini xosil 
bo’lishi; 
qaytarilishli aminirlanish 
(transreaminirovanie); 
kreatinin sintezi 
siydikchilni (mochevina) xosil 
bo’lishi; 
ammoniy tuzlarini xosil qilish. 

---