Biolog 10 indd

23-§.  O‘ZGARUVCHANLIKNING  UMUMIY  QONUNIYATLARI
O‘zgaruvchanlik  tufayli  organizmda  yangi  belgi  va  xususiyatlar  paydo 
bo‘ladi. O‘zgaruvchanlik irsiy va irsiy bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikka ajratiladi. 
Irsiy  bo‘lmagan  o‘zgaruvchanlik  fenotipik  o‘zgaruvchanlik  deb  ham  ataladi. 
Fenotipik o‘zgaruvchanlikning ikki turi mavjud: modifi katsion va ontogenetik 
o‘zgaruvchanlik.  Ontogenetik  o‘zgaruvchanlik  –  bu  ontogenez  jarayonida 
genlarning  diff erensial  faolligi  natijasida  yuzaga  chiqadigan,  muhit  ta’siriga 
bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikdir. Modifi katsion o‘zgaruvchanlik esa tashqi 
muhit omillari ta’sirida fenotipda namoyon bo‘ladigan o‘zgaruvchanlikdir. 
Irsiy  o‘zgaruvchanlik  genotipning  o‘zgarishi  natijasida  sodir  bo‘lganligi 
uchun  genotipik  o‘zgaruvchanlik  ham  deyiladi.  Genotipik  o‘zgaruvchanlik 
turlariga  kombinativ  o‘zgaruvchanlik,  mutatsion  o‘zgaruvchanlik  kiradi. 
Kombinativ o‘zgaruvchanlik meyoz jarayonida gomologik xromosomalarning 
o‘zaro chalkashuvi, meyozining anafaza bosqichida ota-ona xromosomalarining 
qutblarga  tasodifi y  ravishda  tarqalishi  va  urug‘lanish  jarayonida  ota-ona 
gametalarining tasodifi y kombinatsiylashuvi natijasidir.

---

104
Mutatsion  o‘zgaruvchanlik  organizm  genlari  va  xromosomalarining  sifat 
va son jihatdan o‘zgarishi natijasi hisoblanadi.