Biolog 10 indd


-§.  ORGANIK  OLAM  EVOLUTSIYASINING  ASOSIY



Download 6,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet283/319
Sana30.12.2021
Hajmi6,63 Mb.
#91661
1   ...   279   280   281   282   283   284   285   286   ...   319
Bog'liq
biologiya 10 uzb

50-§.  ORGANIK  OLAM  EVOLUTSIYASINING  ASOSIY 
YO‘NALISHLARI
Organik olam evolutsiyasi to‘g‘risida mulohaza yuritganda nima sababdan 
barcha tirik mavjudotlar oddiydan murakkablanish tomon bir xil rivojlanmagan, 
ular  orasida  sodda  va  murakkab  tuzilishga  ega  bo‘lgan  mavjudotlar  mavjud, 
degan  savol  tug‘ilishi  mumkin.  Fan  oldidagi  bu  muammoni  rus  olimlaridan 
A.  N.  Seversov  va  I.  I.  Shmalgauzen  ijobiy  hal  qildilar.  Ma’lumki,  Darvin 
o‘z  davrida  evolutsion  jarayon  organizmlarning  tinmay  muhit  sharoitiga 
mumkin qadar ko‘proq moslanishidan iborat ekanligini aytib o‘tgan edi. Atrof-
muhitning  tarixiy  davrlar  mobaynida  keng  yoki  tor  doirada  o‘zgarishi  odatda 
organizmlar umumiy yoki xususiy moslanishlarni keltirib chiqargan. Umumiy 
moslanish  hayot  uchun  nihoyatda  zarur  bo‘lgan  organlar  sistemasining 
takomillashuvi  bilan  aloqador.  Agar  muhit  sharoitning  o‘zgarishi  bilan: 
1)  bir  turga  mansub  individlar  soni  orta  borsa;  2)  ular  ishg‘ol  qilgan  areal 
ken gaya  borsa;  3)  tur  zaminida  yangi  populatsiyalar,  kenja  turlar,  turlar  va 
boshqa  taksonlar  hosil  bo‘lsa,  bu  jarayon  biologik yuksalish (progress)  deb 
ataladi. Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo mintaqasida boshqa qushlarga nisbatan 
Hindiston  maynasi  biologik  progress  holatidadir.  Yashash  joyiga  nisbatan 
instinktning  yo‘qligi,  tanasining  birmuncha  yirikligi,  tajovuzkorligi,  xilma-xil 
oziqlar bilan oziqlanishi, tez urchishi, ularning yashash uchun kurashda g‘olib 
kelib,  son  jihatdan  tobora  ko‘paya  borishiga,  arealining  kengayishiga  sabab 
bo‘lmoqda. Dastlab XX asr boshlarida Hindiston maynasi Markaziy Osiyoning 
chegara  tumanlarida  uchragan  bo‘lsa,  hozirgi  vaqtga  kelib  uni  shimoliy 
tumanlar hamda boshqa respublika va viloyatlarda ham ko‘rish mumkin. 
A. N. Seversov va I. Shmalgauzenlar biologik progressning asosiy yo‘na-
lishlari  haqida  mulohaza  yuritib,  uni  aromorfoz,  idioadaptatsiya  umumiy 
degeneratsiya asosida bo‘lishini aniqladilar.
Biologik  progress  har  xil  usulda  amalga  oshadi.  Uning  birinchi  usulida 
tarixiy jarayonda organizmlar hayot faoliyati uchun nihoyatda muhim bolgan 
organlar  sistemalari  takomillashadi.  U  morfofi ziologik yuksalish (progress) – 
aromozfoz  deb  nomlanadi.  Ikkinchi  usulda  organizm  hayot  faoliyati  uchun 
ikkinchi darajali organlar sistemasi o‘zgaradi va organizmlar tuzilishi murak-
kab lashmaydi, lekin muhitga moslashadi. Uchinchi usulda organizmlar tuzilishi 
murakkabdan  soddaga  o‘zgarishi  natijasida  biologik  progressga  yo‘liqqan 
bo‘ladi.
Morfofi ziologik  yuksalish  deganda  organizmlar  tuzilishining  umumiy 
darajasini,  hayot  faoliyati  yuksalishini  amalga  oshiradigan  evolutsion  o‘zga-
rishlar  tushuniladi.  Aromorfozlar  yashash  uchun  kurashda  ancha  afzalliklar 
yaratadi va tirik mavjudotlarni yangi muhit sharoitida keng doirada moslanishga 
imkon beradi.

Download 6,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   279   280   281   282   283   284   285   286   ...   319




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish