Biolog 10 indd

Transformatsiya.  Ma’lum  sharoitda  bir  organizm  irsiy  molekulasi  har 
qanday  bo‘lagining  ikkinchi  organizm  irsiy  molekulasi  tarkibiga  birikish 
hodisasiga «transformatsiya» deb ataladi.
Pnevmokokklardagi  transformatsiya  hodisasi  1928-yili  ingliz  bakteriologi 
F. Griffi
  t tomonidan ixtiro qilingan. Uning tajribasi pnevmokokklarning ikki xil – 
S- va R-shtammlari ustida o‘tkazilgan. Pnevmokokk bakteriyasining S-shtammi 
maxsus qo‘shimcha kapsulaga ega bo‘lib, sirti silliq, R-shtammda esa kapsula 
bo‘lmaydi va sirti g‘adir-budur (S – inglizcha smooth – silliq, R – inglizcha rough – 
g‘adir-budur).  S-shtamm  bakteriyaning  kapsulasi  sichqon  organizmi  immun 
sistemasi  ta’sirini  o‘tkazmaganligi  sababli,  u  kasallik  qo‘zg‘atuvchi  bo‘lib, 
sichqonlarda pnevmoniya kasalligini keltirib chiqaradi va sichqonlar o‘ladi. 
R-shtamm esa kasallik keltirib chiqarmaganligi sababli, bu shtammlar bilan 
yuqtirilgan  sichqonlar  nobud  bo‘lmaydi.  Kasallik  qo‘zg‘atuvchi  S-shtamm 
qizdirilganda ular o‘ladi va o‘ldirilgan bakteriyalarni sichqonlarga yuborilganda 
sichqonlarda  kasallik  paydo  bo‘lmaydi.  Sichqonlarga  qizdirish  natijasida 
o‘lgan  bakteriyalar  S-shtammi  bilan  kasallik  qo‘zg‘atmaydigan  R-shtammga 
kiruvchi  tirik  bakteriyalarni  birgalikda  qo‘shib  yuqtirilganda  sichqonlarning 
o‘lishi  kuzatilgan.  O‘lgan  sichqonlarda  bakteriyalarning  S-shtammi  topilgan. 
Bu hodisaning mohiyati 66-rasmda ifodalangan.
Pnevmokokkning  S-shtammidan  qandaydir  modda  R-shtammga  o‘tishi 
natijasida R-shtammning ayrimlari S-shtammga aylangan, ya’ni transformatsiya 
hodisasi  ro‘y  bergan.    Lekin  F.  Griffi
  ts  S-shtamm  bakte riya larning  qanday 
moddasi irsiy axborotni tashib yurishini bila olmagan.
1944-yilga kelib O. Eyveri, K. Makleod va M. Makkarti Griffi
  ts tajribasini 
qaytadan  takrorladilar  va  S-shtammida  uning  patogenlik  xususiyatini  tashib 
yuruvchi DNK ekanligini ma’lum qildilar. Ular pnevmokokk bakteriyalarning 
2 xili streptomitsinga chidamli va chidamsiz shtammlari ustida tajriba olib bordi. 
Laboratoriya  sharoitida  probirkada  streptomitsinga  chidamli  bakteriyalarni 
parchalab,  uning  DNK  moddasi  ajratib  olindi.  Olingan  toza  DNK  chidamsiz 
bakteriyalar o‘sayotgan muhitga o‘tkazildi va kuzatib borildi. Kuzatishlar shuni 
ko‘rsatadiki,  streptomitsinga  chidamli 
bak teriyalar  DNK  moddasi  ta’sirida,  ik-
kinchi  probirkada  o‘sayotgan  chidamsiz 
bakteriyalar shtammi antibiotikka chidam-
li bo‘lib qo‘ladi.
Shunday  qilib,  dastlab  pnevmokokk 
bakteriyalarda  DNKning  irsiyatga  aloqa-
dorligi isbotlab berildi (67-rasm).