Biokimyo va molekulyar

Gen muhandisligi qo‘llaniladigan fermentlar.

Gen muhandisligi fermentlari DNK molekulalari bilan turli xil tajribalarni o‘tkazishga yordam berib, ularni tegishli joyidan qirqish, turli xil bo‘laklarini ulash, tabiatda mavjud bo‘lmagan yangi xildagi ketma-ketliklarni sintez qilishda qo‘llaniladi. Quyida gen muhandisligida foydalaniladigan asosiy fermentlari berilgan.

Barcha fermentlarni shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
DNKni bo‘laklarga bo‘luvchi; RNK matritsa asosida DNK bo‘laklarini
sintezlovchi; DNK bo‘laklarini ulovchi; DNK bo‘laklari uchlari struktrurasini
o‘zgartirish imkonini beruvchi fermentlar.

Polimerazalar.

Gen muhandisligi keng qo‘llaniladigan fermentlardan

biri DNK polimeraza fermenti bo‘lib, bu ferment birinchi marta 1958-yilda
Korenberg va uning hamkorlari tomonidan Esherichia coli (ichak tayoqchasi
bakteriyasi)dan ajratib olingan DNK polimeraza komplementar nukleotidlarni
biriktirish yo‘li bilan DNK zanjiri reduplikatsiya jarayonida ishtirok etadi.
DNK polimeraza gen muhandisligida yangi DNK molekulalarini sintezlashda qo‘llaniladi. Viruslarni o‘rganish jarayonida shu narsa ma’lum bo‘ldiki,
ayrim viruslarning genomi bitta RNK zanjirdan iborat bo‘lib, hujayra ichida
rivojlanayotganda o‘z genomini ikki zanjirli DNK ko‘rinishiga o‘tkazib,
xo‘jayin hujayra genomiga kiritadi. RNK matritsa asosida komplementar
DNK sintezlay oladigan virusning maxsus fermenti, ya’ni teskari transkriptaza
yoki revertaza deb nomlanuvchi maxsus ferment ajratib olingan. Revertazalar
matritsa RNKga komplementar DNK zanjirini sintezlay oladi. Revertazalar
yordamida MRNKning DNK nusxalarini olish mumkin.

Ligazalar.

Rekombinatsiya jarayoni DNKni bo‘laklarga ajratish va ularni

ulashdan iborat ekanligini ko‘rsatdi. Qo‘shni nukleotidlar orasidagi fosfodiefir
bog‘larini tiklash orqali DNK bo‘laklarini bog‘lash vazifasini bajaruvchi
ferment DNK ligaza deb ataladi. Ligaza yordamida DNKning har qanday
bo‘lagining «yopishqoq uchli» yoki «to‘mtoq uchli» qismlari biriktiriladi. Bu
eng ko‘p qo‘llaniladigan fermentlardan biridir.