Biokimyo va molekulyar biologiya

MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNVERSITETI
BIOLOGIYA FAKULTETI (KECHKI) 201-GURUH TALABASI
EGAMOV BEGZODNING “BIOKIMYO VA MOLEKULYAR BIOLOGIYA” FANIDAN MUSTAQIL ISHI

Qabul qildi: Mustafakulov M

Bajardi: Egamov B

MAVZU: APTAMERLAR OLISH TEXNOLOGIYASI

REJA

1.Aptamerlarning maqsadlari
2.Aptamerlarningn o‘ziga xosligi
3.Aptamer konformatsiyalari

Aptomerlar asosida yangi diagnostik va terapevtik usullarni ishlab chiqish, biologiya va tibbiyotning eng dolzarb muammolaridan biri shaxsiylashtirilgan tibbiyotni rivojlantirish, uning asosiy maksadi uziga xos molekulyar markerlarni aniqlash va yo‘naltirish ularga kerakli terapevtik ta'sirini aniqlashdan iborat.

Zamonaviy texnologiyalar, molekulyar markerlarni identifikatsiyalash amalga oshirilmoqda qator chet el olimlari tomonidan: normal va patologik xolatlarni aniqlash va taqqoslash; statistik axamiyatni aniqlash, oqsillar tarkibidagi sifat va miqdoriy farklarni aniklash; aniqlangan biomarkerlarni tekshirishga qaratilgan qator tadqiqotlar olib borilmoqda. Shunday qilib, molekulyar markerlarni izlash va aniqlash -murakkab ko‘p bosqichli jarayon bo‘lib, ammo bu xar doim xam ijobiy natijalar beravermaydi, chunki markerlarni kidirishda minglab oqsillar tarkibni sifatiy va mikdoriy jixatdan taqqoslash, oqsillarni o‘rganish talab qilanadi. Katta mikdordagi oqsillarning oz miqdori mavjud, va uziga xos oqsillar xujayralarda, odatda kam miqdorda bo‘ladi va aniqlanganda yo‘qolishi mumkin. Shu sababdan tibbiyotda muvaffaqiyatli ishlatiladigan molekulyar markerlar soni turli xil patologiyalarni aniqlash bo‘yicha tadqiqotlar juda kam. Molekulyar markerlarni izlashga yana bir yondashuv quyidagilardan iborat: kasalliklarni aniklash uchun aptamerlardan foydalanishga imkon beruvchi texnologiya bilan kasalliklarga xos oqsillarni boyitish ularning keyingi identifikatsiyasi uchun xizmat qiladi.
Nuklein kislotalar saqlanishida muhim rol o'ynaydi va genetik ma'lumotni saqlaydi. Biroq, so'nggi o'n yilliklarda funktsional nukleinkislotasini o'rganishga alohida e'tibor berila boshlandi. O'ziga xos hususiyatga ega DNK yoki RNKni o'z ichiga olgan nuklein kislotalar uch o'lchovli tuzilmalarni hosil qiluvchi biologik funktsiyalar va turli maqsadlarga bog'lanish qobiliyatiga ega. Funktsional nuklein kislotalar, eng muhim ikkita guruh ajratiladi - ribosomalar va aptomerlar. Ribosomalar va dezoksiribosomalar katalizlovchi fermentlardir o'ziga xos kimѐviy
reaktsiyalarni katalizlaydi ya'ni tezlashtiradi . Aptomerlar - oqsil antikorlarining analoglari, ular bilan bog'langan oligonukleotidlar o'ziga xos ligandlar vazifasini bajaradi. Buning asosiy sabablaridan biri nuklein kislotalardan ilmiy jihatdan keng foydalanila boshlandi, turli tadqiqotlar olib borilmoqda, ularni osonlikcha sintez qilish, kuchaytirish va o'zgartirish mumkin. Aptomerlar - bu sintetik yangi ko'rinishdagi preparatlar hosil qiluvchi ѐrdamchi ishlanmalar yangi sinfi ѐrdamida olinadigan oligonukleotidlarga asoslangan in vitro ѐki in vivo sharoitlarda olib
boriladi. . Noyob bo'lgan aptomerlar ikkilamchi va uchinchi tuzilmalar, aptamerlar yuqori darajaga ega ularning maqsadlariga nisbatan selektivlik va yaqinlik kabi guruhlarga ajratiladi . Aptomerlar kimѐviy tabiatiga ko'ra, qisqa 30 dan 80 gacha oligonukleotid bo'lgan bitta ipli DNK ѐki RNK fragmentlari 3D o'lchovli tuzilmalarni hosil qiladigan va ular bilan bog'lanadigan nukleotidlar bir-birini to'ldiruvchi o'zaro ta'sir qilishitufayli hosil qilingan ligandlardir. Oligonukleotidlar yig'ilishi uchun zarur bo'lgan doimiy 20 ta nukleotiddan iborat amplifikatsiya uchun primerlar va nukleotidlar ketma-ketligidan tashkil topgan ligandlar.
Keyin aptamerlarni oqsillarga va butun hujayralarga moslashtirish
mumkinligi aniqlandi, tadqiqot katta ob'ektlarga nisbatan noaniq bo'lib
qoldi.

1-rasm. Aptamerlar kimyoviy tabiatiga ko'ra fragmentlari
Funktsional jihatdan aptamerlar oqsil antikorlarining analoglari,fizik-kimѐviy xossalari va olish usuli bilan egalik qilish bilan bir qatorda quyidagi afzalliklarga ega: yuqori o'ziga xos sezuvchanlik, barqarorlik, immunogenlik.