Biokimyo pmd

Oqsillarning denaturatsiyasi. Qaytar va qaytmas denaturatsiya

Oqsillarni tabiiy xossalarini (eruvchanlik, elektroforez harakati,

fermentativ, gormonal, immunofaollik) turli fizik va kimyoviy ta’sirlar

natijasida buzilishiga (yo‘qolishiga) denaturatsiya deyiladi.

Denaturatsiya natijasida oqsil molekulasining fazoviy

konformatsiyasi, ya’ni ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi

strukturasi buziladi, ammo birlamchi strukturasi saqlanib qoladi.

Denaturatsiya natijasida oqsilning peptid zanjiri uzilmaydi, asosan

disulfid va vodorod bog‘lari uziladi.

Denaturatsiya o‘z yo‘nalishiga binoan ikki xilga bo‘linadi: qaytar

va qaytmas.

Qaytmas denaturatsiya ta’sir etuvchi omil ta’siridan so‘ng oqsil

o‘z nativ strukturasini tiklay olmaydi. Masalan: tuxum oqsili

qaynatilgandan so‘ng, kuchli kislota yoki ishqor ta’sir etilganda sodir

bo‘ladi.

Qaytar denaturatsiya deb ta’sir etuvchi omil  ta’sirini to‘xtatgan

holatimizda oqsil o‘z tabiiy xususiyatlarini tiklaydi. Masalan: neytral

tuzlar ta’sirida oqsil eruvchanligi yo‘qolib cho‘kmaga tushadi. So‘ng

dializ usulidan foydalanib tuzni yo‘qotsak, oqsil qayta xossalarini

tiklab, eruchanligi tiklanadi.

Oqsillarni denaturatsiyalovchi omillar ikkiga bo‘linadi:

1. Fizik omillar: qizdirish (t

0

-50-60

0

 C dan yuqori) bosim,

muzlatish, ultratovush va boshqalar.

---

30

2. Kimeviy omillar: a) H

+

,OH

-

 ionlari ta’siri odatda moddalarning

pH 4 dan past, 10 dan yuqori bo‘lganda oqsil denaturatsiyasi kuzatiladi:

a) organik erituvchilar (spirt, atseton, xloroform);

b) siydikchil va og‘ir metallar tuzlari ta’sirida;

c) xona haroratida oqsillar quritilganda ular denaturatsiyaga

uchraydi.

Denaturatsiya natijasida oqsil molekulasi dumaloq, koptoksimon

shakldan cho‘zilib ipsimon shaklga aylanadi va agregatsiyaga uchraydi.

Agregatlar o‘zaro birikib, katta agregatga aylanib cho‘kmaga tushadi.

Denaturatsiyalovchi omilning ta’siri to‘xtatilsa ba’zi oqsillar qisman

yoki umuman o‘z tabiiy holatiga (nativ holatiga) qaytadi. Bunday holat

oqsilning  renaturatsiyasi deyiladi.

Buni ribonukleaza oqsili misolida kuzatish mumkin.

Denaturatsiyadan keyin ma’lum vaqt o‘tishi bilan ribonukleaza fermenti

kislorod ta’sirida o‘zining boshlang‘ich faolligiga ega bo‘ladi va bunda

disulfid bog‘lari o‘z holiga qaytadi. Oqsil denaturatsiyasining oldini

olish uchun fermentlarni ajratib olish va saqlash past temperaturada

olib boriladi (0

0

-4

0

C).

Oqsillarni denaturatsiyaga uchrashdan saqlash uchun turli kimyoviy

moddalar qo‘llaniladi (oddiy shakar, glitserin, organik moddalar).