Biokimyo pmd

Adenilatsiklaza messenjer sistemasi

Gormonlar signalni o tkazishni eng ko‘p organiladigan yoli bo‘lib

adenilatsiklaza sistemasi hisoblanadi. Bunda kamida yaxshi o‘rganilgan

5 ta oqsil qatnashadi:

---

321

1. Gormon retseptori.

2. Siklik AMF (sAMF).

3. Adenilatsiklaza va retseptor o‘rtasida bog‘lanishni amalga

oshiruvchi G-oqsil.

4. Siklik AMFga bog‘liq proteinkinaza, hujayra ichidagi ferment

yoki nishon-oqsillar fosforillanishini katalizlaydi, ular faolligini

o‘zgartiradi.

5. Fosfodiesteraza, sAMFni parchalaydi va natijada signal

o‘tkazilishini to‘xtatadi.

Jigar, mushak va yog‘ to‘qimasi hujayralari plazmatik

membranasidan 

α- va β-adrenergik retseptorlari toza holatda olingan.

Gormonni 

β-adrenergik retseptor bilan bog‘lanishi hujayra ichidagi

retseptor domenini struktur o‘zgarishlariga olib keladi, bu esa o‘z

navbatida retseptorni ikkinchi signal oqsil  GTFni bog‘lovchi bilan

ta’sirini ta’minlab beradi.

GTFni bog‘lovchi G-oqsil 2 turdagi oqsil aralashmasidir: faol G

2

(ingl. Stimulatory G) va ingibitor G

1

, molekulyar massasi 80000-90000.

Ular har birini tarkibida 3 xil subbirliklar (a-, 

β- va γ-) bo‘ladi. Yani

ular geterotrimerlardir. G

2 

va G

1

 ning 

β-subbirliklari bir xil (molekulyar

massasi 35000); ayni vaqtda turli genlarni mahsuli bo‘lgan a-subbirliklar

(molekulyar og‘irligi 45000 va 41000) G-oqsilni aktivatorlik va

ingibitorlik faolligini namoyon qilishga javobgardirlar. Gormonretseptor

kompleksi G

 

oqsilga nafaqat endogen  bog‘langan GDFni GTFga

almashtirish qobiliyatini beradi, balki G

2

-oqsil faol holatiga o‘tkazadi.

Bunda faol G-oqsil magniy ionlari ishtirokida 

β-,  γ-subbirliklarga

dissotsiatsiyalanadi va G

2

 

α-subbirlik kompleksi GTF-shakliga o‘tadi;

bu faol kompleks adenilatsiklaza molekulasi tomon suriladi va uni

faollaydi. Keyin kompleks GTF parchalanishi energiyasi hisobiga

inaktivlanadi va 

β-, γ- subbirliklar reassotsiatsiyalanib birlamchi G

2

 ning

GDF shakli hosil bo‘ladi.

Adenilatsiklaza plazmatik membranalarni integral oqsili bo‘lib,

uning faol markazi sitoplazma tomoniga qaragan va ATFdan sAMF

hosil bo‘lish reaksiyasini katalizlaydi.

Hayvonlar turli to‘qimalaridan ajratilgan adenilatsiklazani katalitik

qismi bitta polipeptid zanjirdan iborat bo‘lib, molekulyar og‘irligi

120000-150000; G-oqsillar bo‘lmaganda faollikga ega emas; ikkita SH-

guruhini saqlaydi, ulardan biri  G

2

-oqsil bilan bog‘lanadi, ikkinchisi

esa katalitik faollikni namoyon qilish uchun zarurdir. Ferment

molekulasida bir necha allosterik markazlar bo‘lib, ular orqali past

---

322

molekulali moddalar bilan faolligini boshqarish amalga oshiriladi: Mg

+2

,

Mn

+2

,Ca

+2

, adenozin, forskolin. Fosfodiesteraza ta’sirida sAMF

gidrolizlanadi va faol bo‘lmagan 5

1

-AMF hosil bo‘ladi.