Biokimyo pmd

22-jadval

Me’da shirasining tarkibi

Solishtirma og‘irligi

                           1,006-1,009

pH                                                                1,5-2,0

Suv

                                                   99,0-99,2%

Quruq qoldiq

                                       0,8-1,0%

Organik moddalar                                         0,4-0,5%

Xloridlar (xlorid k-ta va uning tuzlari)          0,5-0,65%

Xlorid k-ta umumiysi

                            0,45-0,6%

Erkin xlorid k-ta                                         0,2-0,5%

Boglangan xlorid k-ta

                            0,04-0,08%

Oqsil

                                                    0,4%

---

260

Me’da bezlarining asosiy hujayralarida pepsinning o‘tmishdoshi

pepsinogen oqsil sintezlanadi. Uning molekulyar og‘irligi 40000.

Pepsinogen polipeptid zanjiri pepsin (molekulyar massasi 34000),

pepsin ingibitori (molekulyar massasi 3100) va qoldiq polipeptiddan

iborat. Pepsin ingibitori lizinni 8 qoldig‘i va argininni 4 qoldig‘ini tutgani

uchun kuchli asos xususiyatiga egadir. Me’da bezlarining shirasida

pepsinogendan molekulasining 42 ta aminokislota qoldig‘ini o‘z ichiga

oladigan N-uchli qismi ajralib chiqadi. Oldin polipeptid qoldiq ajraladi,

so‘ng ingibitorni ajralishi kuzatiladi. Qolgan qismining konformatsion

tarzda qayta qurilishi natijasida faol markaz yuzaga keladi. Pepsin

fermenti hosil bo‘ladi. Pepsinogenning pepsinga aylanishi xlorid kislota

yoki pepsinning oz ta’siri bilan, yani autokatalitik yo‘l bilan borishi

mumkin.

                                                 HCI

Pepsinogen    —

→     pepsin (asta-sekin)

                                              pepsin

Pepsinogen     —

→          pepsin (tez)

Xlorid kislota ishtirokida yuzaga chiqadigan reaksiya asta-sekin

rivojlanadi. Holbuki, autokatalitik jarayon juda tez o‘tadi. Shunday qilib

xlorid kislota ishtirokida hosil bo‘lgan biroz miqdorda pepsin me’da

shirasi ajralib chiqqandan keyin ko‘p otmay pepsinogen qolgan

qismining tezgina pepsinga aylanishiga olib keladi.

Pepsin peptid zanjirining uchlaridan olisdagi peptid bog‘larini

gidrolizlaydi, bunday peptidgidrolazalar endopeptidazalar deb ataladi.

Shu munosabat bilan pepsin ta’siri natijasida me’dadagi oqsillar

polipeptidlargacha parchalanadi. Pepsin pH 1-2,5 bo‘lganda barchasidan

katta faollik ko‘rsatadi. Pepsin ayniqsa, aromatik aminokislotalar

karboksil gruppasidan hosil bo‘lgan peptid bog‘larini uzadi. U deyarli

barcha tabiiy oqsillarini parchalaydi. Alifatik va dikarbon

aminokislotalardan hosil bo‘lgan peptid bog‘larga sekin ta’sir etadi.

Ayrim keratinlar, prota’minlar, gistonlar, muko‘proteinlar bundan

mustasnodir. Pepsin ozining gidrolitik ta’sirini denaturatsiyaga uchragan

oqsillarda ko‘rsatadi.

Gastriksin molekulyar massasi bo‘yicha pepsinga yaqindir (31500).

Uning pH optimumi taxminan 3,5 teng. Gastriksin dikarbon

aminokislotalardan hosil bo‘lgan peptid bog‘larga ta’sir ko‘rsatadi.

Me’da shirasida pepsin/gastriksin nisbati 4:1 teng. Yara kasalligida uni

gastriksin tomonga siljishi kuzatiladi. Me’dada bu 2 proteinazalarni

birgalikda ta’siri organizmni turli xil ovqatlanishga moslashtiradi.

Masalan: o‘simlik va sut mahsulotlari bilan ovqatlanishda oshqozon

---

261

shirasining kislotali muhitini qisman neytrallanishiga olib keladi va

oqsillarni pepsin ta’sirida emas, balki gastriksin ta’sirida parchalanishiga

olib keladi.

Pepsin va gastriksin ta’sirida oqsillar polipeptidlar (albumozlar va

peptonlargacha) parchalanadi, oqsillarning asosiy parchalanishi esa

ingichka ichakda yuz beradi.