Biokimyo pmd

Glikoprotein, proteoglikan, glikolipidlarning uglevod qismini

tuzilish va funksiyalari

Inson organizmida glyukoza, glikogenlar bilan bir qatorda uglevod-

oqsilli va uglevod-lipidli birikmalar uchrab, ularni 

glyukokonyugatlar

deyiladi. Glyukokonyugatlar 3 ta gruppaga bo‘linadi:

1. Glikoproteinlar.

2. Proteoglikanlar.

3. Glikolipidlar.

Glikoproteinlar murakkab oqsil bo‘lib, taxminan 15% uglevod

va 85% oqsildan tashkil topadi. Inson va hayvon organizmida bir

qancha onlab glikoproteinlar uchrab, bular qatoriga a

1

-

, a

2

-

 va g-

globulinlar, transferin, seruloplazmin, fibrinogen, protrombin,

qonning gruppa spetsifik moddasi, gipofiz gormonlari, bir nechta

ferment va boshqalar kiradi. Glikoprotein molekulasi tashkil

topishida polipeptid zanjiri a-spiral hosil qilib, uglevod qismi esa

shu a-spiral atrofida ikkinchi spiral holatida oraladi.

Glikoproteinlarni uglevod qismiga (tarkibiga) sial kilotasi, N-

atsetilgalaktozamin, galaktoza, mannoza, fruktoza, glyukozamin va

boshqalar kiradi. Glikoproteinlar kollagen komplekslari, plazmatik

membranalar tarkibida uchraylilar. Deyarli hamma glikoproteinlarni

uglevod qismlarida sial kislotasi qatnashib, ular neyramin

kislotasining unumi hisoblanadilar. Turli patologik holatlarda

glikoproteinlarning biriktiruvchi to‘qima va boginlarning yuzasi

zararlanganda, masalan, qattiq yalliglanishi va buzilishi roy

berganda, to‘qimalar va qonda turli uglevodlar jumladan, sial

kislotalarining miqdori oshadi. Sial kislotasining qondagi miqdorini

---

230

aniqlash diagnostik ahamiyatga egadir. Normada (sog‘lom

kishilarning qonida) sial kislotasining miqdori 55-79 mg% yoki 100-

195 shartli birlikka teng bo‘ladi.Xulosa qilib aytganda

glikoproteinlar (va glikolipidlar) katta ahamiyatga ega va ular

quyidagi vazifani o‘taydilar.

Masalan:

1. Ular hujayra membranasida turli gormonlar, mediatorlar,

viruslar, toksinlar va boshqa fiziologik faol moddalar uchun

retseptorlik rolini bajaradilar.  glikoproteinlarning (hujayralarning)

ozi tuzilishi va xossalariga ko‘ra gormon yoki fermentdir.

2. Hujayra yuzasida joylashgan glikoproteinlar hujayralarning

ozaro bir-birlarini topish va immunitet holatini yuzaga kelishini

ta’minlaydilar va ular hujayralararo kontakt hosil bo‘lishi va bir xil

hujayralarni ozaro biriktiruvchi moddalardir.

3. Eritrotsitlar yuzasida joylashgan glikoproteinlar va

glikolipidlar insonlarning qon gruppasi spetsifikligini yuzaga

keltiradi va shuning uchun ularni spetsifik 

antigenlar

 deyiladi. Bunda

qonning har bir 4 gruppasi (A, B, H, (O)) tarkibida spetsifik

uglevodlar: N-atsetil-D-galaktozamin, N-atsetil-D-glyukozamin, D-

galaktoza, D-fukozalar bo‘lib, ularning miqdori har xil gruppada

turlicha bo‘ladi. Qon gruppasining spetsifikligini yuqoridagi

uglevodlar va ularning miqdori belgilaydi.

4. Bir qancha glikoproteinlar mexanik vazifa bajarib, organlarni

va suyuqliklarni harakatini osonlashtiradi. Bularga boginlardagi

sinovial suyuqliklar, oshqozon va ichak mutsinlari va boshqalar misol

bo‘ladi.

5. Glikoproteinlar tayanch va muhofaza vazifani o‘taydilar.

Glikolipidlar uglevod va lipidlardan tashkil topgan birikmalar

bo‘lib, 3 gruppaga bo‘linadi.

I. Serebrozidlar  lignotserin, serebron va nevron yog‘ kislotalar

bilan galaktoza yoki glyukoza birikishidan hosil bo‘ladilar. Birinchi

marta bosh miya tarkibida topilgani uchun ham ular