Biokimyo pmd

Glikogen almashuvini adrenalin va insulin ta’sirida

regulyatsiyasining molekulyar

mexanizmi

Glikogen almashuvining reaksiyasida qatnashadigan asosiy

gormonlar adrenalin va insulin bo‘lib, ular glikogenning parchalanish

va sintezlanish jarayonlarini asosiy fermentlari (glikogenfosforilaza va

glikogensintetaza) faolligiga ta’sir ko‘rsatadilar.

Toqimalarning glyukozaga bo‘lgan talabi oshganda glikogenoliz,

yani glikogenni glyukozaga parchalanishi tezlashadi. Bunda adrenalinni

(buyrak usti bezi mag‘iz qismi gormoni) ajralishi tezlashib, u hujayra

membranasidagi adrenalinga xos retseptorlar orqali membranadagi

adenilatsiklaza fermentining faolligini oshiradi: harakatdagi

adenilatsiklaza ATF dan sAMF hosil bo‘lishini tezlashtiradi. sAMF

nofaol proproteinkinazani faol proteinkinazaga aylantiradi: bu kam aktiv

glikogenfosforilaza «B» ni aktiv  glikogenfosforilazaga «A» ga

aylantiradi. Bu vaqtda glikonegfosforilaza «B» proteinkinaza ta’sirida

va 4 molekula ATF ishtirokida (4 mol ADF ajratib) fosforlanadi;

fosforlangan glikogenfosforilaza «A» faoldir. Glikogenfosforilaza «A»

glikoliz uchun glyukoza qoldiqlarini tayyorlovchi ferment bo‘lib,u 2

xil shaklda bo‘ladi:

1. Glikogenfosforilaza «A»  faol, fosforlangan

2. Glikogenfosforilaza «B»  nofaol, fosforlanmagan.

Glikogenfosforilaza «A» glikogenni glyukoza-1-fosfatga (H

3

RO

4

biriktirib) aylanishini tezlashtiradi; u esa fosfoglyukomutaza ta’sirida

glyukoza-6-fosfataza ta’sirida glyukoza va H

3

RO

4

 ga parchalanadi.

Shunday qilib, adrenalinning glikogen parchalanishidagi sxematik

molekulyar mexanizmi quyidagicha boradi (65-rasm).

Maxsus fosfataza fermenti ta’sirida esa faol fosforilaza «A» (4N

2

O

ishtirokida) 4H

3

RO

4

 ajratib nofaol glikogenfosforilaza «B» ga aylanadi.

Glikogenfosforilaza «B» ning faolligi allosterik modulyator sAMF

ta’sirida oshadi, aksincha ATF bu ferment uchun manfiy modulyator

bo‘lib glikogenfosforilazaning faolligini pasayishiga sabab bo‘ladi.

Shunday qilib glikogenfosforilaza fermentining faolligi AMFning

ATFga bo‘lgan nisbati bilan belgilanadi. Muskul to‘qimasi tinch holatida

deyarli hamma glikogenfosforilaza fermenti nofaol formada bo‘ladi.

Chunki bunda ATFning miqdori AMFning miqdoridan ancha

yuqoridadir. Glikogen almashinuvi reaksiyasida glyukagon (oshqozon

osti bezi hujayralari), glyukokortikosteroidlar (buyrak usti bezi po‘stloq

qavat), jinsiy gormonlar (erkak va ayollar jinsiy bezlarining gormonlari)

---

224

ham qatnashadilar. Bu gormonlar ham qonda, ham to‘qimada

glyukozaning miqdori ko‘payishiga sabab bo‘ladilar. Shuning uchun

bu gormonlarni diabetogen gormonlar deydilar. Ular glyukozani

glikogendan emas, balki aminikoslotalarning azotsiz qoldiqlari va yog‘

moddalarini parchalanish mahsulotlaridan hosil bo‘lishini

faollashtiradilar.