Biokimyo pmd

Membranalardagi lipid qo‘shqavat

Fosfolipidlar bilan glikolipidlar molekulalarining xarakterli

xususiyati ularning amfifilligidir. Molekulasining gidrofob uchini yog‘

kislotalari va sfingozinning uglevodorodli radikallari tashkil etadi: bu

molekula uchi uzunligining 3\4 qismini tashkil etadi. Glikolipidlar

molekulasi gidrofil uchi uglevod qismidan, fosfolipidlarning gidrofil

uchi xolin, etanolamin yoki serinni biriktirib olgan fosfat qoldig‘idan

hosil bo‘ladi. Tuzilishi va fizik-kimyoviy xususiyatining mana shu

xossasi fosfolipidlar bilan glikolipidlarning biologik membranalar

tuzilishidagi o‘rnini belgilab beradi; membraning asosiy qismini lipid

qo‘sh- qavati tashkil etadi.

Biomembranalar tuzilishini tasvirlovchi bir necha xil modellar

tavsiya etilgan: Birinchi model Daniyel va Davson (1931) taklif etgan

«buterbrod» modelidir; unga ko‘ra membrana lipid qo‘shqavatidan

tarkib topgan bo‘lib, lipidlar gidrofob qismi membrana o‘rtasida, oqsil

qismlari esa lipid qavatning har ikki tomoniga joylashgan.

Ikkinchi model bo‘yicha lipidlarning gidrofob dum qismi va oqsillar

gilam iplari kabi bir-biri bilan chirmashib ketgan va ularning turg‘unligi

---

175

elektrostatik kuch hisobiga emas, balki gidrofob bog‘lar evaziga

ta’minlanadi. Uchinchi xil model bo‘yicha («mozaik») membranalar

oqsil molekulalaridan tarkib topgan bo‘lib, ularning orasidagi bo‘shliqlar

lipidlar bilan qoplangan.