Bioinformat

Amaliy proteomika-bitta organizmdagi oqsil va peptidlarning o’zoro tisir mexanizimlarini aniqlash proteomikaning asosiy vazifalaridan biri xisoblanadi. Bu kabi amaliy ishlardan ijobiy natijalarni qo’lga kiritildi va farmakologiya va
tibbiyot xodimlari manfaatdordir. Chunki insondagi patologik xolatlarning yuzaga chiqishi organizimdagi ba`zi oqsillar tarkibiy o’zgarishi bilan birga kechadi. Shuning uchun proteomika soxasida qo’lga kiritilgan yutuqlar yangi dori vositalari ishlab chiqish va ko’p asrlar davomida davosi topilmay kelayotgan kasalliklarni davolash usullarini ishlab chiqishda qo’llanib kelinmoqda.

Proteomika orqali qandli diabet kasalligini davolashda insulindan foydalanilib kelinmoqda va insonlar xayotini saqlab qolinmoqdi.
genomika

Bioinformatika fanining eng muhim tadqiqot yo’nalishlaridan biri bu to’liq genomlarni tadqiq qilish bunda organizimni barcha nukleotid ketma ketligi aniqlanadi .

Shu bilan birga insoing qon tarkibidagi fizik xususiyatalr otalik-onalik qarimdoshlilikni aniqlashda irsiy kasalliklarga erta tashhis qo’yishda shajarani va turlar bilan munosabatlarni o’rganishda qarilikdagi kasalliklarni oldindan aytishda farmokogenetika gen terapiyasi rivojida uzoq umr ko’rish omillarini aniqlashda ayniqsa muhimdir .

GENOM xromasomalar (unda joylashgan genlar bilan birga) gaploid to’plami bo’lib individ genetik tuzilishining asosiy elementlarini majmui hisoblanadi. “Genom” terminini fanga nemis biologi Gans Vinkler 1920 yilda kiritgan. Genomika molekulyar biologiyaning bir tarmog’i bo’lib unda genomni sekvenirlash,

DNK va RNK ni nukleotid ketma-ketligini tekshirish hisoblanadi. Genomika fani 1980-1990 yillarda baizi bir tirik organizmlar turlari genomlarini sekvenirlanishi loyxalarini paydo bo’lishi bilan yaratilgan.
1990 yilda boshlangan “Odam Genomi layhasi “ ning asosiy maqsadi nukleotid ketma ketligini aniqlash edi 2001 yil olimlar o’z oldilariga qo’yilgan birinchi vazifani muvaffaqiyatli yakunladilar. Bu esa biologiya va qolaversa barcha tabiy fanlar rivojlanishini yangi bosqichga olib chiqdi.Odam DNK sidagi xar bir nukleotid malum bo’ldi. Endilikda genomika fani oldiga ana shu ketma ketliklardagi translyat-
syalanuvchi uchastkalarni yani genlarni izlab topish, ularning funksiyalarini aniqlash kabi vazifalar qo’yildi. Bularni amalga oshirishda esa bioinformation dasturlar zarurdir

Bioinformatika aynan turli organizimlar genomining solishtirish taxlili bilan

shug’lanuvchi olimlar tayanadigan asosiy prinsip .
So’ngi yillarda bir xil spetsifik muhitda xayot kechiradigan bakteriyalar genomi taxlili
bilan bog’liq bo’lgan ko’plab loyxalar amalga oshirib kelinmoqda .
misol Sargass dengizidagi barcha bakteriyalarning sekvenirlanishi 70 mingdan ortiq yangi gen ketma-ketliklarini aniqlash imkonini berdi. Shulardan o’rtacha 800 tasi fotoretseptor oqsillarini kodlovchi genlar bo’lib chiqdi. Bu yorug’ik energiyasini boshqa turdagi energiyaga aylantiruvchi bakteriyalar xaqida ko’proq bilimga ega bo’lishga turtki bo’ldi.
Bioinformatika ilmiy maqola chop etilgan bo’lib unga ko’ra inson va oshqozon yarasi kasalligini qo’zgovchi Helicobacter pilori bakteriyalari bir vaqtda yani bundan 58 ming yil ilgari Afrikadan chiqib kelishgan, 20 ming yil ilgari esa inson qandaydir usul bilan bu mikrobni mushuksimonlarga bergan. Bioinformatika usullari yordamida ketma-ketliklarni solishtirib, yana ko’plab kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalar masalan, qorin tifi qadim zamonlardan beri insoniyat bilan yonma yon kelishi aniqlandi.

Eng muhim yutuqlardan biri bo’lmish “Odam Genomi Loyhasi” orqali insondagi xromosomalar xam butkul o’rganildi va xozirda “Inson Genomi” loyxasiga azo davlatlar tomonidan muayyan bir xramosoma o’rganiladi

misol Rossiya davlati 3,13 va 19 xromosomlar taxlili bilan shug’ulanadi Malum bo’lishicha xar xil millatlar genomida ham o’ziga hosliklari bor ekan, yani insoning genomi bo’yicha uning qaysi millat vakili ekanligi xaqida ma’lumotga ega bo’lsa bo’ladi. Bunday yondashuv bioinformatikani tarix, lingvistika, arxeologiya bilan bog’laydi hamda millatlarning qaysi millatlar bilan bog’liqligini ko’rsatadi.Eng avvalo etnik kelib chiqishiga qarab dori vositalarini tanlash mumkin bo’ladi va kelajakda individual tibbiyot uchun xam asos bo’lishi mumkin.
Genomikani chuqur o’rganish orqali kasalliklarni davollashdan tashqari ularni oldini olish xam mumkin bo’ladi.

XULOSA
Xozirgi kunda genomika, proteomika, va bioinformatika bilan birgalikda yangi dori vositalarini ishlab chiqishiga etibor qaratmoqda. Bunda oqsil moddalari molekulyar nishon vazifasini bajaradi. Dori vositalarining ta`siri uchun yangi nishonlarni topish bioinformatika usullari yordamida xal etildi, bunda genom taxlil obyekti bo’lib sanaladi.

Ammo genom taxlilidan keyin mazkur oqsil intensiv eksperssiyalanishi va xujayrada ish qobilyatini saqlashi xaqida isbotlarga ega bo’lishi kerak edi va bunda proteomika orqali muammo xal etildi.
Ushbu dasturlar orqali insonlarning sog’lig`ini yaxshilandi va kasalliklarni oldini olishda dori preparatlarini topildi shulardan misol qantli diabet da insulining axamiyatini aniqlanishi shu bilan birga insonning qon tarkibidagi fizik xususiyatlar otalik-onalik qarindoshlikni aniqlashda irsiy kasalliklarga erta tashhis qo’yishda shajarani va turlar bilan munosabatlarni o’rganishda qarilikdagi kasalliklarni oldindan aytishda farmokogenetika gen terapiyasi rivojida uzoq umr ko’rish omollarini aniqlashda ayniqsa muhimdir .

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Bioinformatikaga muqadimma o’quv-uslubiy qo’llanma
Komilova.N.P Radjabova G.G’ Saydullaeva I.U
2. WWW.NUVION.COM
3. SECRETMAG.RU