«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
363 
hujayralarning defferensiyalanish fazasi boshlanadi. Organik moddalarning sintez 
jarayoni faollashadi, natijada yangi hujayralar, to’qimalar va organlarning hosil 
bo’lishi uchun sharoit yaratiladi. Bunday o’simliklarda generativ organlarning hosil 
bo’lishi ham tezlashadi. 
Gazlarning miqdori. Tuproq va havo tarkibi, ayniqsa, kislorod va karbonat 
angidridning miqdori ham ta’sir etadi. Ammo havo tarkibidagi kislorod ikki 
martagacha kamaytirilsa ham o’simliklarning o’sishiga ta’sir etmaydi. Tuproq 
tarkibidagi kislorodning kamayib ketishi esa ildizlarning o’sishiga ta’sir etishi 
mumkin. O’sish tezligiga sezilarli darajada karbonat angidrid miqdori ham ta’sir 
etadi. Havo tarkibida karbonat angidrid ko’payganda hujayra po’stining 
cho’ziluvchanligi ortadi va qisqa muddatga to’qimalarning o’sishi tezlashadi. Bu 
hujayra po’stida pH ning pasayishi bilan bog’liq deb tushuntiriladi. Ekinzorlarda tup 
soni juda qalin bo’lganda o’simliklarning o’sib ketishi ham shunga bog’liq degan 
tushunchalar ham bor. 
Suv miqdori. Tuproq va havo tarkibidagi nam miqdori o’simlikka ham ta’sir 
etadi. Hujayraning, ayniqsa, sitoplazmaning me’yoriy tuzilmasi va faoliyati, demak, 
o’sish suv bilan ta’minlanish darajasiga bog’liq. Buni urug’ misolida ko’rish 
mumkin. Tarkibida 10-12 foiz suvi bo’lgan urug’lar ko’p yillar davomida unmasdan 
saqlanish qobiliyatiga ega. Urug’lar ekish oldidan namlanganda, o’z og’irligining 50 
foizigacha bo’lgan suvni shimib oladi va faol o’sish boshlanadi. O’simliklarning ildiz 
tizimi ham namlik sharoitida yaxshi o’sadi. Yani tuproq eritmasining osmotik bosimi 
1-1.5 MП dan yuqori bo’lganda ildizlar suv bilan yaxshi ta’minlanadi. Tuproqda suv 
miqdori juda kam bo’lganda hujayralarning cho’zilish fazasi tez o’tadi va natijada 
hujayralar kichik bo’ladi, poya va ildizlar qisqaradi, barglarning hajmi ham 
kamayadi. Suvning kam bo’lishi hosildorlikning ham keskin pasayishiga ham olib 
keladi. [1] 
Biotik omillar-muhitning bu omillari bir yoki har xil turga mansub bo’lgan 
o’simlik, hayvon va mikroorganizmlar hayot faoliyatining organizmlarga ta’sir 
majmui. Ayniqsa biotsenoz organizmlari orasidagi munosabatlar juda yaqin bo’ladi. 
Biotik omillar har xil turdagi tirik organizmlarning o’zaro ta’siridan iboratligi bilan 
muhitning abiotik omillaridan farq qiladi. Masalan, tuproqda bakteriyalar, 
zamburug’lar va suv o’tlari singari ko’pgina mikroorganizmlar yashab, ular o’simlik 
va hayvon qoldiqlarini parchalaydi. Havodagi erkin azotni to’plab, yuksak o’simliklar 
o’zlashtiradigan holatga keltiradi (azot to’plovchi azotobakteriyalar). Shuningdek 
tuproqdagi yomg’ir chuvalchangi ham tuproq strukturasini yaxshilashda ishtirok etadi 
va o’simliklar hayotiga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko’rsatadi. Tuproqda o’simliklar 
hayotiga zarar keltiruvchi hasharotlar va sut emizuvchi hayvonlarning vakillari ham 
uchraydi. Masalan, may qo’ng’izi va kemiruvchilar o’simliklar ildizini hamda yer 

---