Biogeografiya kk

 POPULYaTs
Đ
Ya. 
Tu’r tiykarg’ı sistematikalıq kategoriya bolg’anı menen en’ maydası emes. Ol tarqalıw 
obalstının’ bir bo’limin iyelewshi-kishi tu’rge, al kishi tu’rler o’z gezeginde populyatsiyag’a 
bo’linedi. Populyatsiya-bul bir tu’rge kiriwshi ko’beyiwshi a’wlad beretug’ın, belgili bir 
maydandı iyeleytug’ın osoblardın’ jıynag’ı esaplanadı. Populyatsiyanın’ ken’islitegi o’zinin’ 
du’zilisi, jınısıy ha’m jas quramı h.t.b boladı. N.P.Naumov (1963) populyatsiyalıq birlikti 
ajıratıwda landshaftlı-biotopikalıq usılg’a tiykarlanıp, populyatsiyanı elementarlıq, ekologiyalıq 
ha’m geografiyalıq dep u’sh toparg’a bo’ledi: 
1. Elementarlıq (jergilikli) populyatsiya-bul kishkene birlikli maydanda jasawshı 
maqluqlardın’ jıynag’ı. Bulardın’ sanı biotsenozdag’ı ha’r qıylı tirishilik jag’daylarg’a baylanıslı 
qansham jag’daylar birgelikli bolsa, sonshelli elementarlıq populyatsiyanın’ sanı kem boladı. 2. 
Ekologiyalıq populyatsiya-bul elementarlıq populyatsiyalardın’ jıynag’ı. Bular tiykarınan 
tirishilik toparlar bolıp, ortalıqtın’ belgili jag’dayına beyimlesken. 3. Geografiyalıq populyatsiya-
bul ekologiyalıq populyatsiyanın’ jıynag’ı bolıp, birgelikli geografiyalıq jag’dayda jasawshı 
maqluqlardı o’z ishine aladı.  
 
Tapsırma ha’m sorawlar. 
1. Ekologiyalıq faktorlardın’ qanday tu’rleri bar ha’m olarg’a sıpatlama berin’W 
2. Organizmlerdin’ tirishilik formaların tu’sindirin’W 
3. Migratsiya degenimiz neW 
4. Populyatsiya degen ne ha’m onın’ qanday toparları barW 
6-lektsiya.
 Biotsenoz haqqında tu’sinik.
Jobası: 
1.Biotsenoz haqqında tu’sinik. 
2.Biotsenozın’ ken’isliktegi qurılısı. 
3.Biotsenozdag’ı organizmler arasındag’ı qatnas. 
O’simlikler ha’m haywanatlar birlesip planetamızda soobshestvonı payda etedi. 
Soobshestvo-bul ulıwma tu’sinik bolıp, bunda birgelikte ha’reket etiwshi qa’legen bir jerdin’ tiri 
organizmlerdin’ jıynag’ına tu’sinemiz. Biz onnan kishirek birlikti-biotsenozdı qollanamız.  
Biotsenoz-bul birgelikte jasawshı ha’m o’z-ara baylanısqan organizmlerdin’ jaynag’ı bolıp 
tabıladı. Qa’legen biotsenozdın’ tiykarg’ı qa’siyetlerinin’ biri-onın’ tu’r sostavı esaplanadı. Ig’allı 
tropik biotsenozlardın’ tu’r sostavı ju’da’ bay bolıp keledi, ortasha poyastiki jarlılaw, al sho’l 
ha’m suwıq regionlardın’ tu’r sostavı odan da beter jarlı boladı. Maydan birligine tuwra keliwshi 
tu’rler sanı-tu’rlik toyıng’anlıq dep ataladı. Ol ha’r qıylı biotsenozlarda tu’rlik sostav sıyaqlı 
o’zgerip baradı. Tu’rlik toyıng’anlıq jer u’sti biotsenozlarında a’sirese gu’lli o’simliklerde joqarı, 

---

26 
ol arasında mox ha’m lishayniklerde, nasekomalarda, qus, su’t emiziwshiler ha’m basqa 
haywanlarda u’lken bolıp turadı. Ha’r bir biotsenozda belgili bir tirishilik formalarının’ toparları 
u’stemlik etedi. Ma’selen, tog’ay biotsenozında fanerofitler, sho’l oblastlarında-xamefitler, su’t 
emiziwshilerden jer qazarlar u’stemlik etedi. Olardı dominant tu’rler dep ataydı. Dominanttan 
basqa subdominantlar boladı. Bul tu’sinikler sanlıq xarakteristikag’a iye. Soobshestvonın’ qurılıs 
ha’m xarakterin anıqlawshı dominantlar edifiktorlar dep ataladı. A’dette biotsenoz-fitotsenozg’a, 
zootsenozg’a, mikotsenoz ha’m mikrobiotsenozg’a bo’linedi.