Biogeografiya kk

Biotsenozdag’ı organizmler arasındag’ı qatnas. Bul qatnaslar ishinde a’hmiyetli orındı 
trofikalıq qatnas iyeleydi. Solar arqalı trofikalıq da’rejeler anıqlanadı: olar-produtsentler, 
konsumentler, redutsentler bolıp tabıladı. Awqatlardın’ jıynag’ı boyınsha evrifaglar (awqattın’ 
ken’ do’geregine iye tu’rler) ha’m stenofaglar (awqqattın’ tar do’geregine iye tu’rler) ayrıladı.Bul 
gruppa shegarasında haywan formaları bo’linip shıg’adı: O’simlik jewshiler, haywan jewshiler 
ha’m haywan menen o’simlik aralasqan awqatlanıw yag’nıy jewshiler. Haywanlardın’ kishi 
gruppasın tuqım jewshiler (jasıl awqattı paydalanıwshılar, ag’ashlardın’, o’simliklerdin’ qabıg’ın, 
go’sh yamasa tiri haywanlardın’ basqa tkanların, o’lilerdi zamarıqlardı jewshiler) ha’m 
koprofaglar (o’simlik tkanlarınan shıqqan ekskrementlerdi paydalanıwshılar ) Organizmler 
arasındag’ı qatnaslardın’ ekinshi bag’darı topikalıq qatnas yag’nıy bir haywannın’ ekinshi
haywan ushın jasaw ornı yamasa turaq jay boladı. Haywanlardın’ ko’pshiliik tu’rleri o’simlik 
paqalında, shaqasında, qabıg’ında jasaydı. Bir substratta turaqlı bolıw, bul olardın’ ren’inin’ 
ha’m formalarının’ kelip shıg’ıwına (qorg’awshı dep atalıwshı) alıp keledi. Organizmler 
arasındag’ı u’shinshi bag’darına forikalıq qatnaslar, bunda bir tu’rler basqa tu’rlerdin’ burıng’ı 
ornınan basqa orınlarg’a taralawına mu’mkinshilik tuwdıradı. Ma’selen haywanlar 
o’simliklerdin’ tuqımların bir jerden ekinshi jerge alıp barıwı (arqalı). Qatnaslardın’ to’rtinshi 
bag’darın-fabrikalıq qatnas kiredi. Bunda bir tu’r o’zine baspana islep sog’ıp alıw ushın ha’r 
qıylı shıg’ındı o’nimlerdi paydalang’an waqıttag’ı baylanıslar tu’siniledi. 
O’simlikler biotsenozdın’ strukturasın qurag’anda onın’ energetikalıq bazasın quraydı. 
Haywanatlar sol islenip shıqqan organikalıq zatlarda paydalanıwshılar bolıp qatnasadı. 

---

27 
Zamarıqlar biotsenozda ha’r qıylı roldi oynaydı. Olar ishinde konsumentler, parazitler ha’m 
redutsentler bar. Sonday-aq ko’pshilik zamarıqlardın’ denesi haywanlarg’a awqat boladı. 
Bakteriyalar-bular redutsentler. Haywanlarg’a sanlıq mug’darlıq qatnas boyınsha 3 ballıq shkala: 
tu’r ko’p sanda, a’piwayı, siyrek bolıp qollanıladı. 
Konsortsiya dep- erkin tirishilik etiwshi ha’m bir-biri menen trofikalıq, topikalıq ha’m 
forikalıq qatnasta bolıwshı jasıl o’simliklerdin’, barlıq organizmlerdin’ birge jasawının’ 
jıynag’ına aytamız. Bunda erkin tirishiilik etiwshi jasıl avtorof o’simlikler konsortsiyanın’ orayı 
dep ataladı, al ol menen baylanısıwshı tu’rler konsortlar dep ataladı. Konsortsiyalar individual, 
tsenopopulyatsiyalı, regional ha’m tu’rlik bolıp bo’linedi. Ulıwma, konsortlardın’ sostavına 
barlıq organizmler kirip, olar konsortsiya orayı menen tıg’ız baylanısqan boladı. Ig’allı tropik 
soobshestvolarda ma’wsimlik migrantlar ha’m uyqıg’a ketiwishiler bolmaydı, sho’l rayonlarında 
jıldın’ qolaysız waqıtlarında ko’pshilik tu’rler tınıshlıq halatına o’tken boladı. Bul ko’rsetkish 
suwıq ellerde joqarı boladı. Barlıq organizmler soobshestvog’a baylanısı boyınsha tiykarg’ı eki 
gruppag’a bo’linedi. 1. turaqlı (sessilli) Bug’an qurıqlıqtag’ı o’simlik ha’m zamarrıqlar, suwdag’ı 
bentos formalar kiredi. 2. Turaqsız (vagilli) bug’an haywanlardın’ ko’pshilik bo’limi ha’m 
bekinbegen suw o’simlikleri kiredi.