Biogeografiya kk

Orografiyalıq (relef) faktorları. 
Bul faktorlardın’ edafikalıq faktordan ayırmashılıg’ı bul organizmlerge tek tikkeley ta’sir 
etpey, janapay da ta’sir etedi (Releftin’ jag’dayı-tik jar, biyiklik) 
Biotikalıq faktorlar. 
Birgelikli jasawshı organizmler bir biri menen ha’r qıylı qatnasta boladı. Bul qatnaslar 
biotikalıq degen at alg’an. 
Mutualistlik qatnas-bul ha’r qıylı tu’rlerdin’ eki ta’repleme paydalı, birge jasawı. Mıs: 
Otshelnik shayanı menen aktiniyanın’ birge jasawı mutualizmnin’ mısalı boladı. Ekewide 
bunnan payda aladı. 
Kommensalizm-bul jatıp isherlik, haram-tamaqlıq, bunda organizm ekinshi bir organizm 
esabınan awqatlanadı. Mıs. suw shayanı, uzaq shıg’ıs plastinka sag’aqlı mollyuskanın’ 
baqanshag’ına ornalasıp, olardın’ awqat qaldıqlarınan paydalanadı. Haywanlar arasında 
o’simliklerdin’ jarıg’ına, qabıg’ının’ arasına jasırınadı. 
Jırtqıshlıq- bul ken’ tarqalg’an qatnas bolıp, bunın’ na’tiyjesinde 2-tu’r (jemtik) ja’bir 
ko’redi. 
Parazitizm-bunda parazit xojayınnın’ tkanı menen awqatlanadı. Parazitler waqıtsha ha’m 
turaqlı bolıp bo’linedi. Parazitler xozyayn densinde jaylasıwı boyınsha ishki ha’m sırtqı 
parazitler bolıp bo’linedi. O’simlikler arasında tolıq ha’m yarım parazitler boladı. 1-shi 
(zarazixa, povilika) bardıq awqattı xozyayinnen aladı. 2-si (omela, pogremka, ochanka, 
fotosintezdi o’zleri isleydi, xozyaynnen bolsa mineral zatlardı aladı. 1-si bir yamasa eki 

---

23 
xozyaynge iye boladı. 2-si o’simlik yamasa haywanlardın’ ken’ toparın zıyanlaydı. Sonın’ menen 
birge parazitler bir xozyaynli, eki xozyaynli ha’m u’sh xozyaynli bolıp bo’linedi. 1-sine 
askarida, 2-si za’n’ zamarrıg’ı (1-shi xozyayn-barbaris, 2-si biyday) 3-sine pıshıq taspa qurtı (1-
shi xozyayn-mollyuska, 2-si balıq 3-si adam yaki jırtqısh su’t emiziwshi) mısal boladı.
Antibioz- bunda organizm o’zinen ekinshi organizmlerge ta’sir etiwshi biraq zıyan
beretug’ın toksikalıq zatlardı bo’lip shıg’aradı. Antibiotiklerdi bakteriyalar, zamarrıqlar bo’lip 
shıg’aradı. Joqarı da’rejeli o’simlikler gaz ta’rizli yamasa suyıq antibiotik zatlardı-kolinlerdi 
islep shıg’aradı. Bul zatlar bakteriyalardı o’ltiredi. Sonıq ushın olardı fitontsidler dep ataymız. 
Haywanlar da antibiotik islep shıg’aradı. Mıs: o’rmekshiler pautin degen zat islep shıg’aradı.