Биогеография фанидан I курс 1 семестр 5140500 – “География ва иқтисодий билим асослари”учун

 
 
Ikkinchi amaliy ish 
Mavzu:
Minerallar to’g’risida umumiy tusuncha va 
ularning xalq xo’jaligida ishlatilishi . 
MINERALLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA 
Mineralogiya Yerning qattiq po’sti – litosferaning mineral tarkibini o’rganadigan 
geologiya fanining tarkibiy qismidir. 
Minerallar
yerning chuqur qismida va uning yuzasida bo’ladigan fizik va 
kimyoviy jarayonlar natijasida elementlarning birikishidan va ba’zan sof elemenylardan 
paydo bo’ladi. 
I.1. Minerallarning tuzilishi. 
Ko’pchilik minerallar magmadan kristallanadi va ma’lum geometric shaklga ega. 
Minerallarning kristallari asosan bir necha qirrali bo’ladi. Kristall tekisligi, qirralari va 
markazi kristallarning simmetriya elementi deyiladi. 
I.2.Minerallarning fizik xossalari 
Minerallar fizik xossalarining xilma-xilligi ularning ximyaviy tarkibi, hosil 
bo’lish sharoiti va atomlarning mineral strukturasida joylashishiga bo’liqdir. 
Rangi – 
minerallar tabiatda oq, kulrang,
 
 
 
 
 

---

Uchinchi amaliy ish:
 Minerallarning fizik va 
kimyoviy diagnostik – aniqlash belgilarini o’rganish. 
1.Mineral va tog’ jinslari kolleksiyasi. 
2.Tarozi, goniometr, 10 % li xlorid kislota. 
O’rganish uchun tayanch tushunchalar – 
rangi, yaltiroqligi,
 tiniqlik yoki shaffofligi, sinim- 
(izlom)
, ulanish
(spaynost)
, 
 qattiqligi, solishtirma og’irligi, hidi, ta’mi, eruvchanligi, magnitligi . 
Ishning borishi: 1. Sh Shorahmedov, M Qodirov. Umumiy va tarixiy
geologiyadan labaratoriya mashg’ulotlari uchun qo’llanma “O’qituvchi” 
Toshkent – 1988 (7-15 betlar) 
2. O. I. Islomov, Sh. Shorahmedov Umumiy geologiya “O’qituvchi” 
Toshkent – 1969 (43-48 bet). 
3. B. N. Gurskiy, G. V. Gurskiy “Geologiya” Minsk - 1985 
(51-54 betlar). 
Yerning ustki qattiq po’sti – Yer po’sti va litosfera tarkibi tog’ jinsi va 
minerallardan tarkib topgan. Tog’ jinsinin aniq tarkibi , minerallar esa har-xil 
kimyoviy elementlarning molekulalaridan tashkil topgandir. 
Tog’ jinslarini tashkil etuvchi minerallar soni to’rt mingga yaqin bo’lib, 
ulardan ellikga yaqini aksaryat ko’pchilik minerallar tarkibini tashkil 
etganligi uchun jins hosil qiluvchi minerallar deyiladi. Tog’ jinsini paydo 
qiluvchi minerallarning tarkibini, fizik xossasi, kelib chiqishi, ishlatilashi va 
boshqa belgilari o’rganilsa ularni aniqlash oson boladi. Bu belgilar fizik-
diagnostik va kimyoviy diagnostic belgilar deyiladi, bevosita dalada ko’z 
bilan chamalab aniqlash makroskopik belgilar sanaladi. Har bir mineralning 
oziga xos belgisi bo’ladi. Masalan, bir mineral uchun bir xil rang mansub 
bo’lsa, ikkinchisi mineral qattiqlik yoki sinish yuzasi bilan boshqalardan farq 
qiladi. 
Rangi 
– minerallar tabiatda oq, kulrang, sariq, pushti, yashil, ko’k, 
qora, qizil va boshqa xil ranglarda bo’ladi. Bulardan tashqari, rangsiz ya’ni 
shaffof ham bo’ladi. Ba’zi minerallarni rangiga qarab juda oson ajratish 
mumkin. Masalan: pirit FeS
2
– rangi och sariq, azurit CuCo
2
*Cu (OH)
2
- ko’k 
osmon rangda. Odatda minerallarni turmushda ko’p ishlatiladigan – aniq 
rangda solishtirib aniqlanadi. Masalan gematit – Fe
2
O
3 
qondek qizil, 
xalkopirit – misdek sariq. 
Minerallarni aniqlashda rang asosiy ahamiyatga ega. 
Topshiriq – gips, kalsit, galit, limonit, kvarts kabi minerallarning 
rangini talaba mustaqil aniqlaydi.