Biofizika

12 – Mavzu: Qisqaruvchan tizimlar biofizikasi.

Reja:

1. 
   Qisqaruvchan tizimlarning stukturaviy tuzilishi.
   
2. 
   Muskullarning qisqarish faoliyatining molekulyar asoslari.
   
3. 
   Qisqarishning nomushak shakllari.
   

Qisqaruvchan tizimlar biofizikasi nimani o’rgatadi?

• 
  Qisqaruvchi elementlar struktura-sini,
  
• 
  muskullarning qisqarish faoliya-tining molekulyar asoslarini
  
• 
  va bu jarayonda kimyoviy energiya-ning mexanik energiyaga aylanish qonuniyatlarini o’rgatadi.
  

Qisqaruvchanlikning molekulyar mexanizmlari

Muskul to’qimasining xususiyatlari

• 
  Muskul to’qimasi elastomer xususiyatga ega bo’lib, tarkibiga kiruvchi biopolimerlar me-xanik va kimyoviy tahsir natijasida o’z uzun-ligini o’zgartirish xususiyatiga ega. Muskul to’qimasining qisqarishini tahminlovi strukturasi aktin va miozin oqsilidan tuzilgan. Aktin molekulyar massasi 50-80 kD atrofidagi bo’lib, molekulasi uzunligi 10 3 A 0 ni tashkil etadi. Miozin oqsili esa mo-lekulyar massasi 42 kDni, molekula uzunligi 1600 A 0 ni tashkil etib, skelet muskul to’qi-masining 60% massasidan iborat.
  

Sent-Dg’erdg’i tomonidan aktin va miozin oqsili muskul to’qimasi tarkibida aktomiozin kom’leksi holida ko’rsatib berilgan.

• 
  Ko’rib o’tgan kom’leks tarkibiga qisqarish jarayonida muhim aha-miyatga ega maxsus oqsil guruhlari tizimi kiradi. Muskullar qisqa-rishida energiya manbai glikogen hisoblanadi. Muskullarning kimyoviy energiyani mexanik ener-giyaga aylantirish jarayoni izo-termik va izobarik sharoitda bo’ladi.
  

• 
  Ko’ndalang targ’il muskulning tolalari ichida ko’’ sonli miofibrillalar joylashgan. Ular-ning diametri 1-2 mm bo’lib, sarkomerlardan tashkil to’gan.
  
• 
  Har bir sarkomer Z-membranalar bilan chegaralangan.
  
• 
  Sarkomerlarning uzunligi 2,0 mkm ni tashkil etadi. Muskul hujayrasi ichki qismi hisoblangan sarko’lazmada mitoxondriyalar va endo’lazmatik to’r tizimi joylashgan.
  
• 
  Sarkomer muskulning asosiy qisqaruvchi strukturasi hisoblanib, yo’g’on va ingichka tolalar hamda Z-’lastinkadan iborat.
  

• 
  Sarkomer tolalari geksonalg’ ko’rinish-da joylashgan. Bunda ingichka tolalar aktin oqsilidan tashkil to’gan.
  
• 
  Yo’g’on tolalar tarkibi miozin oqsilidan iborat.
  
• 
  Miozin molekulasi funktsional jihat-dan ikki xil bo’lgan qismlari sharnir bilan o’zaro bog’langan. Bu molekulaning bir qismi yo’g’on tolaning tanasida va ikkinchi qismi uning tashqi tomonida joylashgan.
  
• 
  Og’ir miozinda faol, aktin bog’lovchi markazlar bor.