180
infeksion kasalliklarga tez chalinishi mumkin. To’g’ri tanlangan sun’iy
yoritish
ana shu kamchiliklarni qisman kamaytirishi mumkin.
Infraqizil nurlar to’lqin uzunligi 760
nm
dan 1 – 2 mm gacha sohani o’z ichiga
oladi. Bu soha shartli uch qismga bo’linadi, ya’ni yaqin
(
)
,
5
,
2
76
,
0
мкм
−
o’rta
(
)
мкм
50
5
,
2
−
va uzoq (
мкм
2000
50
−
). Vin qonuniga binoan jism harorati qancha
past bo’lsa, uning nurlanish to’lqin uzunligi shuncha katta bo’ladi. Quyosh
nurlanishi spektrining IK nurlanishi (
к
Тк
6000
=
) 50% ni tashkil qilsa, cho’g’lanma
lampa uchun IK spektr
%
90
)
2800
(
−
=
К
Тл
ni tashkil qiladi.
Xuddi shunday IK
nurlanishni isigan o’t, odam va hayvon tanasi chiqarishi mumkin.
IK nurlarni qayd qilish uchun issiqlik va fotoelektron qabul qiluvchilardan
foydalaniladi. Nurlagich turiga qarab IK spektr tutash yoki chiziqli bo’lishi
mumkin. Isigan qattiq jismlar uyg’ongan gaz atomlari chiziqli spektr nurlaydi.
Infraqizil spektroskopiya tirik hujayralarni o’rganishda qo’llaniladi. IK
nurlanishning yutilishi va qaytish hodisalari ko’rinadigan nurlarnikidan farq qiladi.
Masalan, suv ko’rinadigan nurni yaxshi o’tkazsa, IK nurni yutadi. Shu sababli
yoritilgan biror jismning isishidan xabardor bo’lish uchun manba va jism o’rtasiga
suvli kyuveta qo’yiladi.
Suv va suv bug’larining IK nurlarni kuchli yutishi bizning planetamizdagi
issiqlik muvozanatini saqlashda muhim rol o’ynaydi. Qish vaqtida Yer
atmosferasining IK nurlanishini kuchli yutishi yerdan
kutarilayotgan issiqlikni
saqlashda muhim rol o’ynaydi va Yerning sovib ketishiga to’sqinlik qiladi.
Xuddi shunday hodisa issiqxona effektida ham yuz beradi. Quyoshdan
tushayotgan nur issiqxona tuprog’ini isitadi. Issigan tuproq IK nurlari nurlaydi va u
issiqxona shisha tomonidan yutiladi va yana issiqxona ichiga qaytadi. Shunday
qilib shisha IK nurlanishning yo’qotilishiga to’sqinlik qiladi. IK nurlar yordamida
texnik quritishda keng qo’llanilmoqda. Masalan, bo’yalgan avtomobil, mebel,
yonuvchi modda yoki mevalarni, ho’l donlarni quritishda qo’llanilmoqda.
IK nurlarning biologik ta’siri to’qimalarning isishi bilan aniqlanadi.
Haroratning oshishi hujayralar aktivligini, ularning ko’payishini,
almashish
jarayonini tezlashtiradi.
IK nurlanishning hayvonlar organizmiga ta’siri terida bo’ladigan effektlardan
boshlanadi. Hayvonlar terisi IK nurlanish uchun deyarli shaffof bo’lib, unga 2,5 –
4 smgacha va ba’zida undan ham ko’proq kirishi mumkin. Nurlanish yutiladigan
teri qismlari isishi natijasida u yerdagi reseptorlarni uyg’otadi. Natijada
potensiallar farqi yuzaga keladi va markaziy nerv tizimiga borib issiqlik balansini
boshqarishga harakat qiladi. Natijada nurlangan qismlarda qon aylanish tezlashadi
va to’qimalarning kislorod bilan ta’minlashi yaxshilanadi. Bu esa biologik
funksiyalarning aktivlashuviga olib keladi. Katta to’lqin uzunlikli nurlar terining
ustki qatlamini isitadi, qisqa to’lqinlar esa teri ichkarisiga 6 – 8 sm kirishi va ichki
organlarni isitishi mumkin.
IK nurlanish tibbiyotda va veterinariya fizioterapiyasida keng qo’llaniladi.
Undan bo’g’inlarni, terini, limfa tugunlarni davolashda foydalaniladi. IK nurlanish
suv tomonidan kuchli yutilishi tufayli bug’lanish tezligini oshiradi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
181
Natijada terining ho’l yuzasining qurishini tezlashtiradi.
Bu xususiyatdan
ekzema va sovuq urishni davolashda ishlatiladi. IK nurlar bilan davolashning
boshqa issiqlik usullaridan farqi, bu holda issiqlik ancha ichki organlarga
kirishidadir. Bundan tashqari, issiqlik manbai va isitiladigan
jism orasida kontakt
yo’qligi to’qimalar o’yg’onishi va ifloslanishining oldini oladi.
IK nurlanish bilan buzoqlar saqlanadigan xonalarni isitish ham keng
qo’llanilmoqda, chunki yangi tug’ilgan buzoqlar birlik massasiga ko’ra ko’proq
energiya yutadi. Sun’iy isitish yangi tug’ilgan buzoqlarning tashqi sharoitga tez
moslashuviga olib keladi.
Shuni aytish kerakki, IK nurlanish ko’zga salbiy ta’sir ko’rsatadi, chunki ko’z
qorachig’i va shishasimon suyuqligi IK nurlarni kuchli yutadi. Bu esa kataraktaga,
to’r pardaning ajralishiga va boshqa ko’z kasalliklarga olib kelishi mumkin. Oxirgi
yillarda odam va hayvonlar organlari orqali chiqariladigan nurlanishlarni
elektrooptik usul bilan qayd qiluvchi termografiya usullar keng qo’llanilmoqda.
To’qimalar IK nurlanishni ko’rinadigan nurlanishga qaraganda kuchsiz yutadi va
shu sababli IK spektrga asosan ko’rinadigan nur sezmaydigan
teri osti detallarni
sezish mumkin. Teri ostidagi venalar fotosuratda yoki televizor ekranida IK nurda
yaxshi ko’rinadi, chunki venadagi qon harorati uni o’rab turuvchi to’qimalar
haroratidan biroz yuqori bo’ladi. Suratlar yordamida qayerlarda shamollashlar
boshlanayotganini aniqlash mumkin. IK nurlanishni qayd qiluvchi hozirgi zamon
qurilmalar tromboz yoki o’simtalarni aniqlashda foydalanilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
