Bino va inshootlar

ishlatiladi. Bunday arkalarni ustki qismi (sterjeni) oldindan zo‘riqtirilgan 
temirbetondan ishlangan bo‘ladi. Tomlarning po‘lat fermalari 
Qo‘shtavrli kesimga ega hamda ulama (tuzilgan) po‘lat to‘sinlar tomlarni 
ko‘taruvchi konstruksiyalarni eng oddiylari hisoblanadi. 
Katta oraliq binolardan po‘lat fermalari ishlatiladi. Po‘lat fermalarni poyas 
chiziqlarga ko‘ra poligonal ko‘rinishdagi, parallel poyasli va uchburchak 
ko‘rinishdagi turlarga ajratiladi (2.40-rasm). 
2.40-rasm. Po‘latdan ishlangan storopil fermalari. 
a-fermalarni asosiy turlari; b-parallel poyasli fermalarni ustunlarga “nol” 
bog‘lanishda tayanish qismi; v-bunda ham, poligonal fermalarni “250” yoki 
“500mm” bog‘lanishda tayanish qismi; g-bunda ham uchburchaksimon fermalarni 
nol bog‘lanishda tayanish qismi;
1-tayanch usti ustuni; 2-ustun; 3-fahverk rigelli to‘sini. 

---

160 
Ferma turlarini yopma ashyolarga asosan tanlanadi. Po‘lat fermalari ham 
qanday oraliqli binolarda ishlatish mumkin. unifikatsiya qilingan 24-30 va 36 metrli 
prolyotga ega bo‘lgan fermalarni ustunlari qadami 6 metr va 12 metr bo‘lgan 
binolarda qo‘llaniladi. 
Poligonal fermalarni tayans qismi balandligi 2200mm parallel poyasli 
fermalarda esa bunday balandlik 2500 va 3750mmga teng bo‘ladi. 
Ferma elementlari asosan qo‘shburchakliklardan iborat bo‘lib, ularni “fasonka” 
deb, ataluvchi listlarga payvandlanib, tugunlar hosil qilinadi. Fermalarni po‘lat 
ustunlari yoki tomoniga qotiriladi, temir-beton ustunlarga esa fermalar to‘sinlar 
singari sharnirlar yordamida biriktiriladi. Hosil bo‘lgan rama elementlarini fazoviy 
birligini va ustivorligini ta’minlash uchun ular orasiga ferma ostki va ustki poyasi 
orqali vertikal va gorizontal bog‘lanishlar o‘rnatiladi. 
- 
yopma - o‘rama ashyolar (ruberoid, karton, qog‘oz, shisha asosli o‘rama 
ashyolar), asbotsement ashyolardan qilingan to‘lqinsimon yoki tekis listlar, 
metalladan ishlangan yupqa tunukalar; 
- 
tekislovchi qatlam, ya’ni o‘zidan pastda joylashgan qatlam ustini 
tekislovchi asfalt yoki sement – qum qorishmasi suvalgan qatlam; 
- 
issiq va sovuqdan himoyalovchi qatlam sochma yoki plita ko‘rinishida 
bo‘lib, ko‘pik beton, keramzibeton, mineral g‘ovak va hakozolardan iborat bo‘ladi; 
- 
bug‘dan himoyalovchi qatlam – karton qog‘oz (pergamin), ruberoid yoki 
bitum mastikasidan qilinadi; 
- 
o‘zidan yuqorida joylashgan tom yopmasi elementlarini ko‘taruvchi 
temirbeton nastillar (2.34-rasm) kabi elementlar kiradi. 
Tom yopmalari og‘ir ekspluatatsiya sharoitlari, ya’ni ishlatish davomida har xil 
atmosfera ta’siri ostida bo‘lganligi uchun ham uning mustahkamligi, uzoq vaqt 
ishlatishi ko‘pincha chegaralanib qoladi. SHuning uchun ham tom yopmasi 
ashyolarini va konstruksiyasini tanlashda qurilish me’yor va qoidalariga (QMQ) 
qat’iy amal qilinishi talab etiladi. 
Tom yopmasi ashyosi engil, uzoq vaqt ekspluatatsiya qilinishiga mo‘ljallangan, 
o‘rnatilishi va ta’mirlanishi oson, deformatsiyalanish talablariga javob beruvchi, 
o‘tga chidamli bo‘lishi va o‘rnatilgada tom nishobini kamaytirishga olib keluvchi 
bo‘lishi kerak. 
Keyingi paytda qurilishda yuqori texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan 
profillangan po‘lat nastillar (qalinligi 1mm bo‘lgan ruxlangan tnukalar oralariga 
50mm qalinlikda penoplast yoki penopolistriol qo‘yilib ishlangan) keng ko‘lamda 
qo‘llanilmoqda. Bunday nastillarning balandligi 80mm, eni 600mm uzunligi esa 
12mgacha bo‘ladi. 
Bunday nastillarni qo‘llash natijasida temirbeton nastillarni qo‘llashdagiga 
nisbatan mehnattalablik 25-40% ga kamayadi (2.31-rasm). 
YOpmalarni yirik elementlardan (plastmassa asosida hosil qilingan panellardir) 
tayyorlash samarali hisoblanadi. Bular asbotsementli va alyuminiy-plastmassali 
panellardir. Misol uchun shamollatiladigan tomlarni (qurishda) o‘rnatishda 
ishlatiladigan asbopenoplastli panellarni o‘lchamlari 165x6,0m:

---

161 
balandligi 300mm bo‘ladi. Ularni zavodlarda 4 ta bo‘ylama asbotsement 
shvellerlari, uchta ko‘ndalang asbotsement diafragmalarni va ikkita qalinligi 10mm 
silliq listlarni hamda qalinligi 50-100mm bo‘lgan izolyaziya ashyolarini birgalikda 
yig‘ib hosil qilinadi (2.32-rasm).