70
2.
Sanoat binolarida loyihalanadigan cho‘kish choklari.
3.
Sanoat binolarini loyihalanadigan seysmik choklar.
Birxillashtirishda qulaylik yaratish uchun sanoat inshooti hajmini qismlar
va elementlarga ajratishadi. Hajm-rejaviy element yoki fazoviy katakcha
deganda o‘lchamlari binoning balandligi, oralig‘i va qadami- ga teng bo‘lgan
inshoot qismiga aytiladi.
Rejaviy
element yoki katakcha deganda, hajm-rejaviy elementning
gorizontal soyasi tushuniladi. Rejaviy, hajm-rejaviy elementlar joylashuviga
qarab, binoning burchagi, cheti, yoni, o‘rtasi
va harorat choki uchun
mo‘ljallanadi.
Bir nechta hajm-rejaviy elementlardan tashkil topgan, bo‘ylama va
ko‘ndalang harorat choklari oralig‘ida joylashgan (shuningdek, harorat
choklari va binoning chetki yoki bo‘ylama devorlari oralig‘ida joylashgan)
binoning qismiga harorat bloki deyiladi.
Konstruktiv elementlarni bir qavatli karkasli sanoat binolarining bo‘lish o‘qlariga bog‘lashning bir
necha xillari amaliyotda keng ishlatiladi
(3.1-rasm).
SHuiardan biri «nolii
bog‘lanish» deb nomlanadi.
Bu bog‘lanishda chetki qatorlar ustunlarining tashqi
qirrasi binolar- ning
chetki bo‘lish o‘qlari bilan ustma-ust tushadi. Agar chetki qatorlar
ustunlarining qirralari binolarning chetki bo‘lish o‘qlaridan 250 yoki 500 mm
tashqariga siljitilsa 250 yoki 500 mm masofuda bog‘lash deb aytiladi.
Bog‘lanishlarni u yoki bu xilini tanlash ko‘prik kraniarning yuk ko‘tarish
qobiliyati, ustunlar qadami va bino balandligiga bog‘liq.
Asosiy karkas chetki qatorlarning ustunlarini geometrik o‘qlari binoning
ko‘ndalang bo‘lish o‘qlaridan 500 mm ichkariga suriladi. CHetki devorlarning
ichki sirtlari esa ko‘ndalang bo‘lish o‘qlari bilan ustma-ust tushishi darkor
(nolli bog‘lanishi). SHunday echim qabul qilinganda
chetki devorlarning
faxverk ustunlarini erkin joylashtirishga. qo‘shimcha yopmalarisiz bino
toinini bajarishga imkoniyat topiladi.
Aks holda qancha qiyinchiliklar paydo bo‘lib qoladi. Harorat choklari.
odatda, juft ustunlarda o‘rnatiladi. Ko‘ndalang harorat cho- kining o‘qi
binoning ko‘ndalang bo‘lish o‘qi bilan ustma-ust tushishi kerak. Ustunlarning
geometrik o‘qlari esa binoning bo‘lish o‘qidan 500 mm ichkariga siljitiladi.
Po‘lat yoki aralash karkasli binolarda bo‘ylama harorat choki bir ustunda
siljuvchi tayanch o‘rnatish yo‘li bilan loyihalanadi.
Bir yo‘nalishdagi oraliqlar orasidagi balandliklar farqi o‘zaro tik oraliqlarda
juft ustunlar o‘rnatish usuli bilan yoki yon qatorlar chetki ustunlari uchun
qabul qilingan qoidaga binoan amalga oshiriladi.
O‘rnatmalarning kengligi 300, 350, 400, 500 yoki 1000
mm qabul qili-
nadi. O‘lchamlari 300-400 mm bo‘lgan o‘rnatmalar birxillashtirish qoidasiga
bo‘ysunmaydi.
71
YUk ko‘tarish miqdori 50 t bo‘lgan ko‘prik kranlar kran osti relslari
o‘qlarining binolar bo‘ylama bo‘lish o‘qlariga bog‘lash o‘lchami 750 mm;
kran osti yo‘llari bo‘ylab o‘tish joylari loyihalanganda esa 1000 mm ni tashkil
etadi
.
Deformatsiya choklari joylarida, balandliklarning farqlari bo‘lgan
vaqtda
yoki ustunlar tayanchlari har xil bo‘lgan hollarda bu qoidadan chetga
chiqilishi mumkin.
CHetki qatorlar ustunlari yoki «nolli bog‘lanish» qoidasi bo‘yicha
joylashtiriladi yoxud ustunlarning ichki qirrasi modulli bo‘lish o‘qlaridan
(ustun qalinligining yarmi) ma’lum masofada joylashtiriladi.
Sanoat binolari asosiy o‘lchamlarini koordinatsiya qilish va konstruktiv
elementlarni binolar moduli o‘qlariga bog‘lash ularning hajm- rejaviy va
konstruktiv echimlarini birxillashtirish va qurilishni yanada sanoallashtirishga
imkoniyat yaratadi.
YUqorida ko‘rilgan masalalar asosan yig‘ma temirbeton yoki po‘lat
karkasli binolarga tegishlidir. Bog‘lanishning boshqacha
samarali echimlari
ham yo‘q emas. Qiiyma temirbeton konstruksiyalar yoki fazoviy tizim
ko‘rinishidagi yopmalar qo‘llanilganda bino o‘qlariga bog‘lash, Deformatsiya
choklarini loyihalash boshqacha hal qilinishi ham mumkin.
Binoning harorat choklari juft ustunlar qabul qilish yo‘li bilan hal etiladi.
Ustunlar osti poydevorlariga sarf bo‘ladigan beton hajmi sanoat binosi uchun
ishlatiladigan umumiy betonning 20-35% ni, narxi esa bino narxining 5-20% ni
tashkil etadi. Demak, poydevorlar konstruksiyasini asosli tanlash katta ahamiyatga
ega. Sanoat inshootlarida quyma va yig‘ma poydevorlar ishlatiladi (
Do'stlaringiz bilan baham: 
