Bino va inshootlar

Osma kranlar
(
kran to‘sin
) binolarning oraliq o‘lchami 30 m ga- cha 
bo‘lgan hollardaqo‘llaniladi. Ularning asosi po‘latdan ishlangan va 
chetlari g‘altaklarga o‘matilgan qo‘shtavrli balkadan iborat. 
Tom yopma ko‘taruvchi konstruksiyalarga osilgan monorelsda bino 
uzunligi bo‘ylab kran to‘sin harakatlanadi. Kran to‘sinning pastki tok- 
chasida esa uning uzunligi bo‘ylab ilmoqli yuk ko‘targich harakat qiladi. 
Ko‘prik kranlar.
Bular, asosan, bir qavaili sanoat binolarida ishla-
tiladi. Ularning boshqaruvi sodda bo‘lib. oddiy elektr iste’mol tizimi- dan 
iborat. Biroq ko‘prik kranlar o‘rnatiladigan bo‘lsa, unda binoning 
balandligini oshirishga va konstruktiv echimini murakkablashtirishga 
to‘g‘ri keladi. 
Bunday kraniarning yuk ko‘tarish qobiliyati 630 t gacha etadi. 
Kichik yuk ko‘taruvchi kranlar 5 t gacha, o‘rtachasi — 5-50 t, kattasi - 
250 t va undan ortiq yukka mo‘ljallanadi. 
Ko‘prik kranlar 50 m oraliqqacha o‘rnatiladi. Ko‘prik kranlar il- 
moqlar, yukli elektromagnitlar, lampalar va boshqa maxsus yuk tutuv- chi 

---

39 
jihozlardan iborat boiadi. Ko‘prik kranlar g‘altaklarga o‘rnatilgan 
ko‘prikdan, ko‘taruvchi va ko‘chuvchi mexanizmi bo‘lgan aravadan 
tashkil topadi. 
Ko‘prik kranlar karkas ustunlari rafaqiga yoki devor pilyastriga 
tayangan ko‘targich osti to‘sini ustida o‘rnatilgan relsda sex uzunligi 
bo‘ylab harakatlanadi, yuk ko‘tarishadi va tashishadi. Ular mustaqil 
elektr yuritgichga (
dvigatel)
ega. Ko‘prik kranni boshqarish kranchi 
tomonidan ko‘prikka o‘rnatilgan yoki ochilgan kabinadan amalga 
oshiriladi. 
Ko‘prik kraniarning metallurgiya sanoati uchun ishlatiladigan max-
sus turlari ham mavjud. SHuningdek, maxsus kranlar ham bo‘lib, ularga 
rafaqli-aylanma, rafaq-g‘altakli, kran-taxlamli, chorpoyali kranlar misol 
bo‘ladi. Ular maxsus vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan bo‘lib. sanoat 
inshootlarida qo‘llaniladi. 
Xona hajmidan maqsadli foydalanish va kranni erkin harakatla- 
nishini ta’minlash uchun bino o‘lchamlari va ko‘taruvchi-transport 
jihozlarining o‘lchamlari o‘zaro bog‘lanadi. 
Binoning har bir prolyoti uchun faqat bitta asosiy kran oralig‘i 
o‘rnatiladi. Bu o‘lcham 1,5 m (1-guruh kranlar uchun Q<50 t) — 2,0 m 
(2-guruh kranlar uchun- Q>50 t) ni tashkil etadi. YUk ko‘targich yo‘li 
bo‘ylab o‘tish yo‘lagi o‘rnatiladigan bo‘lsa, bu o‘lcham 2,0 m ni tashkil 
etadi. Bino prolyoti (L) va kran oralig‘i (Lk) quyidagicha bog‘lanadi: 
Bu erda: v - bino o‘rnini belgilovchi o‘qdan yuk ko‘targich osti relsi 
o‘qigacha bo‘lgan masofa; uning kattaligi ko‘prik kranning yuk ko‘tarish 
qobiliyatiga, uning ish tartibiga, o‘tish yo‘lagining bor- yo"qligiga 
bog‘liq. Agar kranning yuk ko‘targich miqdori 50 t bo‘lsa, v= 750 mm; 
50 t dan ortiq bo‘lsa, v= 1000 mm va undan ortiq (250 mm ga Jcarrali 
olinadi). 
YUk ko‘targichlarning harakatlanish-to‘xtash jarayonida binoda tik 
va gorizontal yo‘nalishdagi yuklar paydo bo‘ladi. Tik yukla- nisMar 
konstruksiyalarni hisoblash davrida e’tiborga olinsa, gorizontal yuklar 
«bog‘lamalar» o‘rnatish yo‘li bilan neytrallanadi. Bunday «bog‘lamalar» 
binoning birligini ta’minlash uchun xizmat qilifcdi. 
3