Bino va inshootlar

10-guruh. Ko‘p funksiyali binolar va komplekslar.
Bu guruhga taaluqli binolarni ham ikki turga ajratish mumkin:
10.1. Turli jamoat muassasalari bir binoda joylashgan jamoat
markazlari; bunday binolar va komplekslarda turli maqsadlarga
mo‘ljallangan xonalar bo‘lishi mumkin;
10.2. Universal jamoat binolari (masalan, zaruriyat tug‘ilganda ichki
jihozlarni o‘zgartirib xonalarining funksional vazifasini o‘zgartirish mumkin
bo‘lgan binolar).
Jamoat binolari xizmat ko‘rsatish ko‘lamiga ko‘ra umumshahar, rayon
va mikrorayon ahamiyatiga ega bo‘lishlari mumkin va shunga mos ravishda
shaharning ma’lum xududlarida joylashtiriladi.
Jamoat binolariga qo‘yilgan asosiy talablar.
Jamoat binolarining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq konstruktiv
echimlarini belgilash va loyihalashda qabul qilish uchun, ularni kapitallik
(muqimlik) bo‘yicha 4 klassga bo‘linadi. I klass binolarga hukumat idoralari,
umumshahar ahamiyatiga ega bo‘lgan jamoat binolari: muzeylar,
ko‘rgazmalar, vokzallar kabi binolar kiradi. II klass binolarga tipovoy
loyihalar asosida ommaviy tartibda quriladigan jamoat binolari (masalan,
maktablar, bog‘cha-yaslilar kabi binolar) kiradi. III klass binolarga kam
o‘rinli (bir vaqtning o‘zida bo‘ladigan odamlar soni 300 tadan ko‘p
bo‘lmaydigan) jamoat binolarn kiradi. IY klass binolarga vaqtinchalik
foydalanishga mo‘ljallangan jamoat muassasalari (mavsumiy savdo
yarmarkalari, umumiy ovqatlanish muassasalari binolari kabi) binolari kiradi.
Jamoat binolari ulardagi funksional jarayonlarning turlitumanligi bilan
ajralib turadidar. Jamoat binolarini loyhalashtirishda funksional talablarning
bajarilishiga katta e’tibor berilishi kerak. Funksional jarayonlarni amalga
oshirish uchun xonalarda zarur bo‘lgan shart sharoit yaratilishi, buning uchun
xonalarning hajmiy-plan o‘lchamlari to‘g‘ri belgilanishi, ulardagi tovush,

---

yorug‘lik rejimi, mikroiqlim talab darajasida bo‘lishi lozim. Tomosha
zallarida, bundan tashqari, tomoshabinlar tomonidan ko‘rish ob’ektini aniq
va to‘siqsiz ko‘rishini ta’minlash talab qilinadi.
Jamoat binolarining muqimlik klassi to‘g‘ri belgilanishi va shunga
muvofiq ravishda bino konstruksiyalari mustahkamlik, ustivorlik, uzoqqa
chidamli-lik talablariga javob beradigan bo‘lishi kerak. Texnik talablarga
ko‘ra,I va II klass jamoat binolarining uzoqqa chidamlilik va olovbardoshlik
darajalari mos ravishda I va II darajadan past bo‘lmasligi kerak. III klass
jamoat binolarining uzoqqa chidamlilik darajasi II darajadan, olovbardoshlik
darajasi esa III darajadan past bo‘lmasligi talab qilinadi, ya’ni asosiy
konstruksiyalarni olovbardoshligi nisbatan pastroq materiallardan qilinishiga
qaramay, binoning hisobiy hizmat muddati 50 yildan kam bo‘lmasligi kerak.
IY klass, ya’ni vaqtinchalik jamoat binolarining uzoqqa chidamlilik va
olovbardoshlik darajalari cheklanmaydi.
Jamoat binolari odatda binolar ansamblida kompozitsion markaz
vazifasini bajaradilar. SHuning uchun ularga yuqori darajada me’moriybadiiy
ma’nodarlik talablari qo‘yiladi. SHu bilan birga jamoat binolariga iqtisodiy
talablar ham qo‘yiladi, ya’ni ulardagi zarur xonalar ro‘yxatini aniqlaganda,
xonalarning o‘lchamlarini belgilaganda xaqiqiy extiyojlardan va jamiyatning
imkoniyatlaridan kelibchiqish kerak.
Jamoat binolarining iqtisodiy samaradorligini oshirish yo‘llaridan biri
ularni bloklashtirnsh, ya’ni bir nechta uncha katta bo‘lmagan jamoat
muassasalarini bitta nisbatan katta binoda joylashtirishdir.
SHuningdek, jamoat binolarida kooperatsiyalash usulidan foydalanish, ya’ni
bloklashtirilgan binodagi xonalarning ma’lum bir qismidan bloklashtirilgan
muassasalar tomonidan turli vaqtda foydalanish ham katta iqtisodiy samara
beradi. Masalan, bitta binoda ikki yoki undan ortiq muassasa joylashtirilsa,
ular uchun umumiy majlislar zali qilish mumkin.