Биллатериал симметрияли ҳайвонлар. Ясси чувалчанглар типи -platyhelminthes. Турбеллариялар синфи-Turbellaria

Биллатериал симметрияли ҳайвонлар. Ясси чувалчанглар типи -Platyhelminthes. Турбеллариялар синфи-Turbellaria.

Режа:

1. Билатериал симметрияли ҳайвонлар ва ясси чувалчанглар типи (Platyhelminthes) нинг умумий тавсифи.

2. Киприкли чувалчанглар ёки турбеллариялар (Turbellaria) нинг умумий белгилари, озиқланиши ва айириш системаси

3. Турбелларияларнинг нерв системаси, жинсий системаси ва кўпайиши

4. Турбилларияларнинг систематикаси ва келиб чиқиши.

Yassi chuvalchanglarning asosiy belgilari

• Tana bo’shlig’i bo’lmaydi, ichki organlar oralig’idagi barcha bo’shliqlar mezodermadan hosil bo’lgan, parenxima deb ataluvchi to’qima suyuqligi bilan to’lgan. Shunga binoan yassi chuvalchanglar parenximatoz hayvonlar hisoblanadi.
• Ovqat hazm qilish sistemasi ikki bo’limdan, ya’ni ektodermadan hosil bo’luvchi oldingi ichakdan (tomoqdan) va endodermal o’rta ichakdan iborat. Orqa ichak va orqa chiqaruv teshigi bo’lmaydi.
• Tanasi teri-muskul xaltasi bilan qoplangan va u epiteliy qavati va uning ostida joylashgan bir necha turdagi muskul tolalaridan iborat.

Yassi chuvalchanglarda ilk bor ajratish sistemasi paydo bo’lgan va protonefridial tuzilishda. Protonefridial sistema parenximada joylashgan yulduzsimon hujayralardan hamda ulardan boshlanuvchi kanalchalardan iborat.

• Yassi chuvalchanglarda ilk bor ajratish sistemasi paydo bo’lgan va protonefridial tuzilishda. Protonefridial sistema parenximada joylashgan yulduzsimon hujayralardan hamda ulardan boshlanuvchi kanalchalardan iborat.
• Nerv sistemasi bir juft bosh nerv tugunidan va undan chiquvchi bir nechta bo’ylama nerv tolalaridan iborat. Ushbu tolalar orasida ikkita yon nerv tolalari yaxshi rivojlangan. Bo’ylama tolalar o’zaro halqa ko’rinishidagi ko’ndalang komissuralar bilan tutashgan.
• Barcha yassi chuvalchanglarda qon aylanish va nafas olish a’zolari rivojlanmagan.
• Yassi chuvalchanglar ikki jinsli (germofrodit) hayvonlardir. Jinsiy sistemasi ancha murakkab tuzilishga ega.

Yassi chuvalchanglar tipining asosiy sinflari

Yassi chuvalchanglar uch qavatli hayvonlardir

Oq planariya – Dendrocoelum lacteum

Tana simmetriyasi

Planariyaninig ko’ndalang kesimi

Planariyaninig ko’ndalang kesimi

Oq planariya teri-muskul xaltasining kesmasi

1 – teri epiteliysi, 2 –halqali muskullar, 3 – qiyshiq (kesishgan) muskullar,
4 – bo’ylama muskullar, 5 – parenxima hujayralari, 6 – rabdit hosil qiluvchi hujayralar, 7 – rabditlar, 8 – teri bezlari, 9 – ustunsimon muskullar;

Protonefridiyning tuzilishi

Ovqat hazm qilish va nerv sistemasi

А – ovqat hazm qilish sistemasi,
Б - nerv sistemasi
1 – og’iz teshigi,
2 - halqum, 3 – ichak shoxlari,
4 – nerv gangliylary

Planariya ko’zining tuzilishi

1 – pigment saqlovchi bokalsimon qavat,
2 – reseptor hujayralarning yorug’lik sezuvchi qismi 3 - reseptor hujayralarning tanasi

Planariyaning jinsiy sistemasi

1 - tuzumdon 2 - sariqdon,
3 – tuxum yo’li,
4 – urug’donning urug’ xaltachalari, 5 – urug’ yo’li,
6 - penis,
7 – urug’ qabul qilgich, 8 – jinsiy kloaka.

Turbellariyalar sinfining sistematikasi

• Sinf 12 ta turkumga bo’linadi. Bu turkumlarning asosiylari qo’yidagilardir.
• Ichaksizlar turkumi – Aeoela. Dengizlarda yashovchi mayda turlar . Ichaklari yo’q, oziqasi parenximada hazm bo’ladi, protonefridiylar yo’q, nerv sistemasi va jinsiy organlari past taraqqiy etgan.
• Makrostomidalar turkumi – Macrostomida. Dengiz va chuchuk suvlarda yashaydi. Ichagi xaltachasimon. Jinsiy sistemasi sodda tuzilgan.
• Ichagi uch shoxchalilar turkumi – Tricladida. Turlarga eng boy turkum. Dengiz, chuchuk suv va nam tuproqda yashaydi. Urug’donlar sonining ko’pligi, bir juft tuxumdoni va ko’p sondagi sariqdonning bo’lishi hamda o’rta ichagining uch shoxchadan iborat bo’lishi bilan xarakterlanadi. Quruqlikda yashovchi ayrim turlari 30 sm kattalikda bo’ladi.
• Ichagi ko’p shoxchalilar turkumi – Polycladida. Bu turkumga ancha yirik, ba’zan 15 sm gacha bo’lgan, bargsimon shakldagi dengiz turbellariyalari kiradi.
• To’g’ri ichaklilar turkumi – Rhabdocoela. Juda mayda (0,5 - 5 mm) o’lchamli turlar. Gavdasi juda oz yassilashgan. Ichagi bir uchi berk naysimon. Og’iz teshigi tanasining oldingi uchida, Ayrim turlari mollyuskalarda parazitlik qiladi. Erkin yashovchi turlari chuchuk suvlarda, dengizlarda va nam tuproqda uchraydi.

Kiprikli chuvalchanglar

Kiprikli chuvalchanglar

Турбелларияларнинг филогенияси

• Турбелларияларнинг келиб чиқиши туғрисида:
• А. Ланг (1884) гипотезаси. У турбелларияларни келиб чиқишини тароқлилар билан боғлайди.
• Графф ва В. Н. Беклемишев назарияси: турбеллариялар плануласимон аждодлардан тарқалган. Дастлабки турбеллариялар ичаксизлар. Зоолог олимлар айнан шу назария ҳақиқатга яқин деб қарашади.
• Аммо энг сунги маълумот: Ичаксизлар-иккиламчи оғизлилар