Билиш методологияси: асосий тушунчалар

Ҳиссий, эмпирик, назарий, мантиқий ва интуитив билиш даражалари

1. Эмперизмнинг эволюцияси уч босқичдан иборат.

1 босқич. Барча мавжуд нарсалар тажрибада билинади. (Ф.Бэкон)
2 босқич. Тажрибада фақат бизнинг сезгиларимиз берилган. (Бекрли)
3 босқич. Демак, сезги барча мавжуд нарсалардир (Милл)
Бу қарашларнинг қайси бири тўғри ва қайси бири нотўғри, асосланг.
2. Рационализм эволюцияси уч босқичдан иборат.
1 босқич. Табиатнинг энг умумий қонунлари тажрибага мурожаат қилмасдан ақл билан эгалланади. (Р.Декарт).
2 босқич. Бироқ ақл тажрибага мурожаат қилмасдан фақат мантиқ қонунларинигина билади.(Кант).
3 босқич. Айнан тафаккур қонунлари табиат қонунларидир, зеро табиат ақлнинг асосида ётувчи ташқи қобиқдир. Рационализм эволюциясининг босқичларини асосланг. (Гегел).
3. Инсон ўзининг қарашлари ҳақида жиддий ўйламасдан, қайсидир масалада рационалистларга ён босиши ва қайсидир масалада иррационалистларни ҳимоя қилиши мумкин. Бу эса фалсафий ноизчилликдан далолат беради. Агар бу ноизчилликни бартараф қилиш учун иррационал ва рационал тафаккур тарзининг бирини танлашга мажбур бўлса, қайси ёндошув муҳимроқ ва зарурроқ?, рационализмми ёки ирраицонализм? Инсон рационализм ва иррационализмдан бирини танлар экан, ўзининг қарорини рационал асослай оладими?
4. Материалистлар - рационалистлар, улар рационализм нуқтаи назаридан илгари сурилган ҳар қандай ғояни қабул қиладилар. Уларнинг таянчи ақл ва тажрибадир. Материалист дунёни қандай бўлса шундайлигича қабул қилади ва ўрганади. Материалист, атеист, у худоларнинг, ҳар қандай ғайритабиий кучларнинг борлигини инкор қилади.
5. Идеалистларчи?. Идеалистларнинг тафаккурини қандай баҳолаш мумкин. Материалистлар ва идеалистлар тафаккурининг умумий тамойиллари мавжудми?
6. Ҳар қандай ҳақиқий билим илмий билим бўла оладими? Агар бўла олмаса нима учунлигини асосланг.
7. Кашфиётчи олим учун муаммонинг энг қулай ечимини топиш муҳим, масалан: транспорт воситаларини лойиҳалаштираётганда унинг М массаси кичик бўлиши юк кўтариш Г эса кўпроқ бўлиши муҳим. Бироқ бу зиддиятли талаб. (нима учун) Чунки вагон, автомобил, самолётнинг янада такомиллашган моделини яратиш учун энг аввало бу зиддиятни бартараф этиш ва унда К=М/Г коэффециенти илгари мавжуд бўлган моделлардан кам бўлиши зарур. Кўприк, кўтарма кран, ва бошқа техник воситаларни яратишда Янги моделга таяниш мумкинми?