Bilish jarayonlari psixodiagnostikasi Reja

Bentonning ko‘rish xotirasini o‘rganish testi
Bu testni A.L.Benton (1952) turli shakldagi rasmlarni ko‘rib esda olib qolish xususiyatlarini o‘rganish uchun ishlab chiqqan. Sinaluvchiga ko‘rsatiladigan rasmlar 3 guruhga birlashtirilgan. Barcha guruhlar o‘zaro teng. Ularning har biri 10 ta namuna kartochkalaridan tuzilgan. Kartochkalarda bir nechta oddiy geometrik figuralar aks ettirilgan (7-ilova).
Har bir kartochka 10 soniya ko‘rsatiladi. Kartochkalar ko‘rsatilgandan so‘ng ularda chizilgan figuralarni esga tushirib chizish taklif etiladi. Olingan natijalar miqdoriy va sifatiy tahlil qilinadi. Sinaluvchi to‘g‘ri chizgan figura – 1 ball bilan, noto‘g‘ri chizilgan figura – 0 ball bilan baholanadi. Tadqiqot natijalarining umumiy bahosi faqatgina ko‘rish xotirasining holati haqidagina emas, balki aqliy taraqqiyot darajasi haqida ham bilishga imkon beradi.


Tovushlarni eslab qolish uchun o‘tkaziladigan sinovlar
Ma'nosiz so‘zlarni esda olib qolish uchun o‘tkaziladigan sinovlar mexanik xotira hajmini o‘rganishga qaratilgan. Tajriba quyidagicha o‘tkaziladi: sinaluvchiga alohida qog‘ozga yozilgan tovushlar aytiladi (7-jadval), keyin istalgan tartibda esga tushirish so‘raladi.
7-jadval
Tadqiqot natijalarini qarorga qayd qilish sxemasi

Sinaluvchi F.I	yoshi	sinfi
Samira N.	11,5 yosh	5-sinf o‘quvchisi
sana	5.05.2013
vaqt	10-00

Qo‘zg‘ovchi material	Ko‘rsatishlar soni
1-seriya	1		2		3		4		5		6		7	8		9		10
na	-		-		-		-		-		-
ko			-						-		-
la					-		-				-
ra	-				-		-		-		-
tu					-		-		-		-
ma			-		-		-		-		-
no	-						-		-		-
zi	-				-		-		-		-
nu							-		-		-
la			-		-						-
Aytilgan «ortiqcha» tovushlar	si				ru da
Esga tushirilgan tovush	3		5		7		7		8		10
2-seriya	1	2		3		4		5		6		7			8		9		10
salom	-	-		-		-		-
doli						-		-
kozim	-			-
mira		-				-		-
nulim		-		-				-
kiryam	-			-		-		-
vokar	-			-		-		-
torik		-						-
siza		-				-		-
viga								-

Aytilgan «ortiqcha» so‘zlar
Esga tushirilgan so‘zlar soni	4	5	6	6	9

Avval 1-seriyadagi qo‘zg‘atuvchi material – 10 ta bir bo‘g‘indan iborat tovushlar o‘qib beriladi va sinaluvchidan ularni takrorlash so‘raladi, keyin bu tovushlar yana o‘qib beriladi. Tadqiqot qarorida barcha tovush birikmalari qayd etiladi. Navbat bilan har bir ko‘rsatishdan so‘ng jadvalda aytilgan so‘z birikmalari va tovushlar qayd etiladi. Ikki seriyani o‘tkazish uchun o‘rtacha 12 daqiqa vaqt kerak bo‘ladi.

Eslab qolish uchun sinov
10 ta so‘zni eslab qolish uchun diqqat barqarorligini aniqlashda sinov o‘tkazish mumkin. Bu metodikadan katta bog‘cha yoshidagi bolalar va kichik maktab o‘quvchilari xotirasini aniqlashda foydalanish mumkin. Tajriba o‘tkazish uchun bir qatorga yozilgan 10 ta so‘z kerak bo‘ladi. So‘zlar shunday tanlangan bo‘lishi kerakki, ular orasida aloqa o‘rnatish qiyin bo‘lsin.
Eslab qolinadigan so‘zlar

№1	№2
Tog‘	O‘rmon
Arra	Non
Atirgul	Deraza
Sovun	Stul
Non	Suv
Oyoq	Aka
Pero	Ot
Ko‘zoynak	Qo‘l
Divan	Asal
Daryo	Bolg‘a

Tajribani boshlashdan oldin sinaluvchiga quyidagi ko‘rsatma beriladi: «Hozir sizning eslab qolish qobiliyatingizni tekshirmoqchiman. Buning uchun men sizga so‘zlarni o‘qib beraman. Keyin siz esda olib qolganlaringizni aytasiz». Bunda oldindan tayyorlab qo‘yilgan tajriba qarorida sinaluvchi aytgan so‘zlar yozib olinadi (8-jadval).

8-jadval

10 ta so‘zni eslab qolish va uni qayta esga tushirish bo‘yicha tadqiqot qarori

Sarvar N. 11 yosh 4-sinf
sinaluvchi F.I. yoshi o‘quvchisi
20.03.2013 y 11-20
sana vaqt

Qo‘zg‘atuvchi so‘zlar	Ko‘rsatishlar soni										1 soat 40 daqiqada esga tushirilgan so‘zlar
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Tog‘	-	-	-	-								-
Arra	-			-								-
Atirgul		-	-	-								-
Urug‘	-			-								-
Deraza		-	-	-								-
Non			-	-								-
Pero			-	-								-
Ko‘zoynak	-		-	-								-
Pal’to		-		-								-
Daryo	-	-	-	-								-
Aytilgan «ortiqcha» so‘zlar
Esga tushirilgan so‘zlar soni

Tajriba qarorida sinaluvchi «mustaqil» aytgan so‘zlar ham qayd etiladi. Bir qayta esga tushirish bosqichi davomida «ortiqcha» so‘zlarni va takrorlashlarni hisobga olgan holda esga tushirilayotgan so‘zning tartib raqami bo‘yicha necha marta takrorlanganligini hisoblash mumkin. Navbatdagi ko‘rsatishlarda sinaluvchidan oldingi aytilgan so‘zlarni ham, hozirgi aytilgan so‘zlarni ham qayta esga tushirish so‘raladi. Tajriba o‘tkazish uchun o‘rtacha 5–7 daqiqa vaqt ketadi.